کوچ حادثه سی و تورکیه
تحلیل و تیکشیروو 31
تورکيه جمهوریتی گه باشقه دولتلرگه نسبتاً جوده کوپ انسانلر کوچیب کیلگن دولت دیر. تاریخده شرق، غرب، شِمال و جنوبدن تورکيه گه کوچیب کیلگن. بوگونگی کونده هم منطقه‌ده‌گی تینچ - برقرار دولت صفتیده، قاچقینلرگه مملکتلریده گی بحران و قیین چیلیکلری باعث جای بیرگن دولت بولیب قالماقده. شونده‌ی ایکن، تورکيه‌ده قاچقین – پناهنده لر مسأله‌سیگه نسبتاً قنده‌ی چاره-تدبیرلر کوریش کیره‌ک؟
انقره ییلدیریم بایزید بیلیم یورتی سیاست علملر فاکولته سی باشلیغی پروفیسور قدرت بلبل نینگ موضوع بیلن تیگیشلی یازووینی تقدیم ایته میز.
بوتغریده گی فکریم، اگر توغری چاره تدبیرلر عملگه آشیریلگن تقدیرده، قاچقینلر مملکتگه فایده کیلتیریشی ممکن. بونگه دلیل صفتیده تورکيه نینگ تاریخیگه نظر تشلش ممکن. بیز هم اوشبو منطقه‌گه کوچیب کیلگن جمعیت نینگ اولادلری بولیب حسابلنه‌میز. بو ایسه اوزاق مدتلی مدنیت کوچ بولگن. اوشبو مدنیت عدالتنی، هم‌جهتلیکده یششنی، تورلی ملت و دینگه منسوب انسانلر بیلن بیر جایده یششنی، بیرلیکده لیکنی اوز ایچیگه آله‌دی. بوگون بشریت نینگ احتیاجی بولگن تورکیه نی تورکیه قیلگن انچه مهم دیرلر ییغیشتیرگنمیز. لیکن کوچ حادثه سینی ایریم یازووده تحلیل قیلیب اوته میز.
اناطولی بیر کوچ کورگن جغرافیه دیر…
مسلمان تورکلر کوچیب کیلیشیدن اوّل هم اناطولی گه جوده کوپلب انسانلر کوچیب کیلگن. مسلمان تورکلر ایسه مینگلمچی ییللرده اوشبو منطقه‌گه کیریب کیلگنلر. تورکلر اناطولی منطقه‌سیگه کوچیب کیلگنلریدن سونگ بو دولتده بیران توقنه‌شوو، قتل عام، یاکه بو منطقه‌ده یشه یاتگنلرنینگ ترک ایتیش کبی حادثه‌لر یوزه‌گه کیلمه‌گن. بو وضعیت ایسه، حُراسان منطقه‌سیدن کیلگنلر اناطولیگه مدنیت آلیب کیلگنلینی نمایان قیله‌دی.
اناطولی منطقه‌سیده مینگلمچی ییللرده باشلنگن کوچ حادثه سی توخته‌ب قالمه‌دی. 18 و 19-عصرلرده بالقان و قفقاز دولتلریده‌گی اچیق واقعه‌لر سببلی کوچ دوام ایتدی. تورکيه جمهوریتی تشکیل تاپگندن کیین هم اناطولیگه تورلی دولتلردن کوچیش دوام ایتگنلیگی نینگ گواهی بولیب توریبمیز.
یقین تاریخیمیزده، بلغاريا‌ده تودور جیفکوف نینگ ظلملری سببلی 1989 ییلی تورکيه‌گه عامه‌وي کوچیش حادثه‌سی یوزه‌گه کیلدی. تودور جیفکوف اوشه پیتده "تورکلر بلغاريا‌نی ترک ایتیشلری کیره‌ک. عکس حالده، بلغاريا دیگن دولت قالمه‌یدی" دییه آچیق روشده اوز ریجه‌لرینی بیان ایتگن ایدی.
خلاصه شوکی، اناطولی منطقه‌سی، ادریا‌تیک دینگیزیدن چین دیواری آره‌سیده‌گی تورکيه‌نی سیوگن خلقلر اوچون دایما کوچ نینگ ایشیگی بولیب قالماقده. تورکيه نه‌فقط تورکي خلقلر و مسلمان خلقلر، بلکه مسلمان و تورک بولمه‌گن باشقه ملت منسوبی اوچون هم برقرارلیک نینگ تمثالی بولیب قالماقده. بونگه مثال صفتیده، 500 ییل اوّل اروپادن قوویلگن یهوديلر و ایکّینچی جهان اوروشیده ایسه جرمني‌دن قاچیب کیلگن یهوديلرنی ایتیش ممکن.
اناطولیدن کوچ قیلگنلر…
تورکیه – اناطولی گه فقط کوچ کیلگن ایمس عین دمده کوچ قیلیب کیتیلگن بیر جغرافیه دیر. عثمانلیلر دوریده، حربي یوریشلر پیتیده فقط عسکری ایمس ینگی یشش جایلری هم آچیلگن. اینیقسه، بالقان دولتلریگه اناطولی منطقه‌سیدن جوده کوپ انسان کوچیب کیتگن. مثال اوچون بالقان دولتلریده اوچ ته "قونیه" دیگن مسکونی جای موجود.
اناطولی منطقه‌سیدن باشقه دولتلرگه عمومي کوچیش جریانی 1960-ییللرده یوزه‌گه کیلدی. اروپا دولتلریگه ایشلش اوچون کیتگن انسانلرنینگ سانی بوگونگی کونده 5 میلیونگه ییتیب قالدی. نا ر‌سمي یشهگنلر هم حسابگه آلینگنده اولر نینگ سانی بوندن هم کوپ بولیشلری ممکن.
بوگونگی وضعیت…
بوگونگی کونده هم تورکيه‌گه بالقان دولتلریدن، اورته شرقدن، تورک عالمی، اوزاق شرقدن هم جوده کوپ انسان کوچیب کیلماقده. بو نینگ اساسي سببلریدن بیری، منطقه‌ده‌گی ایریم دولتلرگه و اروپا دولتلریگه نسبتاً، تورکيه‌دن باشقه برقرار دولت نینگ یوقلیگی دیر. قاله‌ویرسه، کوچیب کیلگن انسانلر نینگ اوز دولتلریده‌گی تورلی معمالر، اقتصادي و سیاسي سببلر هم اساسي عامل بولماقده.
تورکيه‌گه بوگونگی کونده سوريه، ایران، عراق، افغانستان، لیبیا، چین، روسيه، اوکراین، افریقا کبی دولتلردن تشقری، غرب دولتلریدن هم انسانلر کوچیب کیلماقده. غرب دولتلریده‌گی اقتصادي انقراضلر، شونینگدیک مسلمانلرگه و تورکلرگه نسبتاً یامان معامله‌لر سببلی تورکيه‌دن کیتگن انسانلر قَیتیب کیلماقده، بعضیلری ایسه ایشلش مقصدیده تورکيه‌گه کیلماقده‌لر. حتا که اوّلگی ییللرگه نسبتاً، غرب دولتلریده یشه یاتگن تورکلر نینگ فرزندلری تحصیل آلیش اوچون تورکيه‌گه کیلماقده‌لر.
غرب دولتلریده، بالقان منطقه‌سیده، قریمده و چینده‌گی آغیر سیاسي وضعیت سببلی بعضی نادولت تشکیلاتلر انسانلرگه تورکيه‌گه کوچیب کیلیشنی توصیه قیلماقده‌لر.
غربي و شرقي دولتلرده، مسلمانلرنی و تورکلرنی حمایه قیلیشنی خواهله‌مه‌گن ملتچی جمعیتلر، تورلی اسلوب و سیاستلرنی قوللگن حالده انسانلر نینگ مملکت حدودلریدن چیقیب کیتیشگه مجبورله‌ماقده.
البته، تورکيه بو منطقه‌ده برقرارلیک، انصاف و وجدان نینگ اوچاغی بولگنلیگی اوچون هم وطنیمیز بیلن فخرلنسه‌ک عرضيدی. لیکن، تورکيه تاباره آرتیب باره‌یاتگن قاچقینلر آقیمی، ترتیبسیز کوچ گه قرشی چاره‌سیز قالماقده. چونکه، بعضی دولتلرده مسلمانلرنی و تورکي خلقلرنی اوز وطنیدن کوچیب کیتیشگه مجبورله‌ماقده‌لر.
تورکيه جمهوریتی چیت ایلده یشه یاتگن اوز وطنداشلری نینگ و ملتداش خلقلر نینگ بعضی دولتلر نینگ سیاسي واسطه‌سیگه ایلنیشینی آلدینی آلیش اوچون توغری استراتیژي و ا‌ورینلی سیاست یوریتیشی کیره‌ک.
کیینگی دستوریمیزده تورکيه‌ده‌گی دولت و نادولت تشکیلاتلرنینگ، همده چیت ایلده یشه یاتگن تورکلر نینگ تعقیب قیلیشی کیره‌ک بولگن کوچ استراتیژيسی حقیده بحث یوریته میز.
انقره ییلدیریم بایزید بیلیم یورتی سیاست علملر فآقولته سی باشلیغی پروفیسور قدرت بلبل نینگ موضوع بیلن تیگیشلی یازووینی تقدیم ایتدیک.
