دنیانی ترتیب گه سالیش امکانی بار می؟
سیاسی مقاله ابراهیم قلین
ترکيه جمهور رئیسی رجب طیب ایردوغان سونگی بیش هفته ایچیده، روسیه، چین و امریکاگه سفر قیلیب بروکسلده ناتو جلسه سیگه قتنه شیب بیش مملکتنی زیارت قیلگن بولدی. بحثلر، اوزارا و منطقوي موضوعلر بیلن بیر قطارده، ما جرالی موجود خلق ارا سیستم گه آز بولسه هم ترتیب، تینچلیک و برقرارلیک اورنه تیش یوللری ایزلش موضوعسیده. انقره، ینگی دیلهی، مسکو، پکن، وا‌شینگتن، اروپا پایتختلری بیلن دنیا نینگ قالگن مملکتلریگچه، سوريه اوروشی، خلق ارار ترور، عرقچیلیک اوج آلگن و کرّ‌وي هوا حرارتی نینگ آرتیشی هم بولیب دنیا بیلن علاقه لی کتّه قیغولر بار.
بو ترتیبسیزلیک نینگ کرّوی جهتدن قطار سیاسي و اقتصادي سببلری بار. دولتلر آره سیده گی کوچ موازنت سیزلیگی، کینگ ترقه لگن ترنگ لیکنی آسان گینه میدانگه کیلیشی گه سبب بولماقده. سوريه اوروشی بونگه بیر نمونه. 6 ییلدن بیری دوام ایتگن توقنه شوولر مینگلب انسان نینگ حیاتیگه مال بولیب 21. عصر نینگ فاجعه لی اوروشیگه ایلنگن. اوروش توخته مه یدی، چونکه رقیب کوچلر، اورته ییر دینگیزیده منفعتلریگه کوره حرکت قیلیش اوچون بیر سببگه احتياجی بار.
شونینگدیک افریقاده‌گی یوقسیل لیق، قانون بوزرلیک و انسانلر آره سیده گی تینگسیزلیک اوزلوکسیز دوام ایتماقده. ییچیم قیین بولگنی اوچون ایمس، دنیا نینگ بای مملکتلری نینگ خوفسیزلیگی اوچون افریقا مستمله بیر قاره گه ایلنتیریلگن و ارزان محنت کوچیدن فایده‌لنگنی اوچون روی بیرماقده. یقین تاریخده گی اینگ کتّه مهاجر مسأله سی، انسانلیک شرَفیگه مناسب شکیلده محاکمه قیلینمه گن؛ چونکه باشقه دولتلر اوز ایشیکلریگه کیلمه گونچه کوز یومیشگه دوام ایته دی. بای لر بیلن کمبغل لر اورته سیده گی فرق کتّه ریب بارماقده، بو نینگ سببی ییچیم سیزلیک ایمس، حیاتیمیزگه چوقور نظر سالیب اوزگریش کیریتمه گنیمیز و بو دنیاده بیزدن تشقری یشه گنلر حقیده نظریهمیزنی اوزگرتیریشنی ایسته مه گنیمیز اوچوندیر.
حاضرگچه عادتده گیدن ینه هم بادولت، ینه هم بیرلشگن و صافیست بولگن دنیامیز علمي فعالیتلر نینگ یاکه معقول ترجیحی نینگ آزلیگیدن ایمس، بلکه ینه هم کتّه معمادن جبرلنگن: گلوبال توشونچه، مقصد و یولینی یوقاتیش.
موجود گلوبال ترتیبده گواهی بولیب تورگنیمیزدیک، ترتیب سیزلیک و بحران، اصلیده کیملیگیمیز و کیم بولماقچی ایکنیمیزگه دایر اختلاف نینگ عکسیدیر.
دانشمندلرگه کوره، تینچلیک و ماسلشوو اوّلا اوز ایچیمیزده بولیشی کیره‌ک. روح و مادّه‌ده ماسلشوو، موازنت، ترتیب، توییملی لیک و بوتونلیک حیاتیمیزنی شکللنتیره دی. شو سببلی، جنت و دنیا بیلن کائینات و بیز انسانلر اورته سیده عالم شمول ترتیبنی تأمینله یدی.
افلاطون اوز فلسفه سینی و سیاسي توزیلیشینی مرکزي توشونچه بولگن ماسلیک زمینی گه برپا ایتر ایکن، بو جهتنی عقلیده توتگن ایدی. فیلسوف نینگ وظیفه سی روح و مادّه اورته سیده موجود بولگن اساسي ماسلیک و کیلیشوونی کورسه تیشدیر.
دانشمندلیک بو موازنتنی یوزه گه چیقریشدیر. افلاطون مناسب دولت توشونچه سیده موسیقه گه کتّه اهمیت بیره دی، چونکه هر بیر یخشی موسیقه نینگ اساسیده یاتگن ماسلیک، آهنگ، ترتیب و ریتم اوزیمیزنی حس قیلیشیمیزگه یاردم بیره دی.
اصل قیینچیلیک ایرکین لیگیمیزدن واز کیچمسدن ماسلیک و گوزللیک نینگ تمایللریگه عمل قیلیشدیر.
لیکن، ماسلیک فقط گینه استتیک اصطلاح نی ایمس. ساخته لیک و یامانلیک که تیا‌نگن هیچ بیر سیستم ترتیب و موازنتنی سقلب قاله آلمه یدی. عدالت، جمعیتده تینچلیک و ماسلیک نینگ کلیدی دیر. چونکه، عدالت برچه‌گه کیره‌ک لی حقنی بیریش دیمک دیر.
