Fänis Zıyalı
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 06/19
Tatar xalqınıñ söyekle şağıyre Ğ.Tuqaynıñ talantlı yaqtaşı Fänis Zıyalı turında qısqaça küzätü
Yaña buın tatar möhäcire Fänis Zıyalı - Törkiyäneñ Antal’ya şähärendä yäşäp icat itüçe şağıyr’. Çığışı belän Arça rayonı Öçile awılınnan.Ul bezgä tatar matbuğatında basılğan milli-dini şiğır’läre aşa,dön’yağa,säyäsätkä qaraşı belän tanış,dip yaza Ayzat Şäymärdanov üzeneñ yazmasında.
Äye, Öçile - ğadi awıl tügel, ä Ğabdulla Tuqaynıñ änise yağınnan näsele başlanğan awıl.Biredä Tuqaynıñ babası Zinnätulla yäşägän häm imamlıq itkän, änise Mämdüdä abıstay 1866nçı yılnı şuşı awılda tuğan. Quşlawıç awılında ire Möxämmätğarif ülgäç,näni Ğabdullanı kütärep, Mämdüdä abıstay yañadan Öçilegä qaytqan. Tuqaynıñ sabıy çağı şuşı awılda ütkän, ğomereneñ azağında da ul, tuqtap xäl cıyarğa, dip, äniseneñ tuğan awılı Öçilegä qayta… Öçile awılı tarixta 17nçe ğasırdan bilgele, êlekke iseme - Keçe Biräzä bulğan. Biräzä suı buyında utırğan bu tatar awılı êlek-êlektän üzeneñ uqımışlılığı häm hönärçelege belän ayırılıp torğan,mäçet-mädräsäse bulğan.
Menä şuşı bay tabiğat’le häm tarixlı tatar awılında, 1975nçe yılnıñ 14nçe oktyabrendä uqıtuçılar ğailäsendä Fänis dönyağa kilä. Älbättä, keçkenädän kitap arasında üskän, öyendä dä,mäktäptä dä uqıtuçılar tärbiyäsen kürgän ul, dip yaza üzeneñ xezmätendä Fäüziyä Bäyrämova. Ätise - Färxät Zıyatov, Tatarstannıñ atqazanğan uqıtuçısı-tatar tele häm ädäbiyatı uqıtqan. İnde layıqlı yalda. ”Ul öydä dä,mäktäptä dä uqıtuçım buldı. Bez milli ruxta tärbiyäländek. Tuqaynıñ bezneñ cirlektän buluı da nıq täêsir itkänder dip uylıym. Bez anıñ şiğır’läre, bişek cırları belän üstek,”- di Fänis. Öçile urta mäktäbendä uqığanda uq ul ike tapqır Respublikada uzdırılğan Tatar tele olimpiyadalarına qatnaşa, berençesendä ük berençe urınnı ala. İkençe yılğı respublika küläm bäygedä Arça yeğete Fänis Zıyatov ber’yulı berençe häm ikençe urınnarnı yawlıy. Tatar telen häm ädäbiyatın kamil belgän Fänis äti-änise hönären saylıy - 1992nçe yılda Öçile urta mäktäben tämamlağaç, ul Arça pedagogiya kölliyätenä uqırğa kerä, anda ber yıl yaxşı ğına uqıy.
Ämma yazmış aña bötenläy başqa törle kiläçäk äzerläp quyğan bula - Fänis Zıyatov belem alırğa yıraq Törkiyägä kitep bara. Biredä äle ul äzerlek kurslarında 8 ay buyı törek telen öyränä, annan soñ Koniya şähäreneñ danlıqlı Sälçuq universitetında xoquq bülegendä belem ala, annan şuşında uq aspiranturada uqıy, 2003nçe yılnı aspiranturanı da tämamlıy. Xäzerge waqıtta Fänis Zıyalı xoquq fännäre kandidatı, xoquq ofisı açıp cibärgän, dip yaza Fänis Zıyalı xaqında Fäüziyä Bäyrämova.
Fänis - ışanıçlı ir, yaratqan äti, yaxşı belgeç buluı östenä - icat belän dä şöğıl’länergä waqıt taba. Fänisneñ ber öleş şiğır’läre din, iman, äxlaq turında.
Alarda inde tınıçraq rux sörä, ul şiğır’läreneñ ağışı salmaq häm sabır. İslamdağı keşe bularaq, avtor bu şiğır’lärendä Allahqa, Qor’ängä, päyğambärebez Möxämmät sallahu ğaläyhissälamneñ xädislärenä yış möräcäğat’ itä, alar aşa wäğaz’, däğ’wat yulına ayaq basa.
Bu dönyada iñ zur büläk närsä, disäm,
Sez äytersez: altın, çäçäk, ay nurı…
Miña qalsa, iñ zur büläk cir yözendä,
Küñeldäge yaqtı nur-iman nurı,-
dip yaza ul. Fänis bu dini-fälsäfi şiğır’lärendä uquçısın äxlaqqa, ğıylemgä igelekkä öndi, sabır häm çıdam bulırğa, yumartlıqqa çaqıra, tel häm küz zinasınnan, xäramnan, keşe xaqına kerüdän tıyılırğa öndi, diyäräk açıqlıq kertä Fäyziyä Bäyrämova Fänisneñ şiğır’lärenä.
Ğomumän, Fänis ike xalıqnıñ da - tatarlarnıñ da, töreklärneñ dä tarixın, ädäbiyatın, tormışın yaxşı belgän şäxes, xoquq fännäre kandidatı, şuña kürä bezneñ annan zurraq däräcädäge ğıyl’mi xezmätlär kötärgä dä xaqıbız bar.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)F.Bäyrämova.”Fänis Zıyalı.Tuqaynıñ talantlı yaqtaşı…”.22.01.2014.
2)A.Şäymärdän.”Fänis Zıyalı:”Gäwdäm Törkiyädä bulsa da,küñelem-Tatarstanda.”.28.03.2012.
3)B.Däwlät.”Fänis Zıyalı:Törkiyädäge yaña buın tatarlarnı Qazanda uqıtırğa kiräk.”.26.10.2015.
http://www.azatlıq.org/content/article/27293249.html
