Läysan Şahin
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 35/19
Yäş’ buın tatar ğalimälärennän Läysan Şahin turında qısqaça küzätü
Bügenge yazmabızda süzebez, tuğan tufrağınnan yäş’li çığıp kitep, yalğız başı törle macaralar kiçergännän soñ, Törkiyägä barıp töplängän, törek cirendä barı tik üz aqıl köçenä häm sälätenä genä tayanıp, cämğıyät’tä yuğarı däräcä yaqlauğa ireşkän, Törkiyäneñ sanaulı zur ğalimnärennän berse bulıp kitkän tarixçı, professor Äq’das Niğ’mät ulı Quratnıñ avıldaşı bulğan yäş’ buın möğallimä Läysän Şahin turında.
Tatarstannıñ Çirmeşän rayonı Bärkätä awılı qızı Läysän Şahin 1995nçe yılda törek yegete Ärdal Şahinğa kiyäügä çığa häm Törkiyädä yäşi başlıy. Yağ’ni, Läysän xanım Qazan Däwlät universitetın tämamlap, üzeneñ êşçänlegen Törkiyäneñ İstanbul şähäre Märmärä universitetınıñ Tyurkologiyä institutında fänni xezmätkär bulıp däwam itä.
“Törkiyädä tatarlarnıñ törle qatlamnarı bar. Ber qatlamınıñ äbi-babaları ällä qayçan küçep kitkän. Qayberläre İkençe Bötendön’ya suğışında Germaniyägä äsirlekkä êlägep, watanına qaytırğa qurqıp küçep kilgän. Tatarstannan kilep uquçı talibälär dä şaqtıy, alarnıñ qayberläre Törkiyädä töplänep qala, tormış qorıp cibärä. Tağın ber qatlamnar - alar, minem kebek, törek yegetlärenä kiyäwgä çığıp, şuşı ilgä küçep kilüçelär”, - dip añlata Läysän Şahin äñgämädäşe “Tatar-inform” jurnalistı Liliyä Loqmanovanıñ birgän sorawlarına.
Läysän xanımnıñ tormış iptäşe törek yegete bulğan Ärdal äfände Şahin da möğallim. Törki tellärne öyrätüçe, niçä yıl inde tatar telen uqıtu belän şöğıllänä. Başqa törki tellär belgeçe dä.
Läysän xanımnıñ qızı - Aysılu Törkiyädä tuıp-üskän bala bularaq, tatar telenä qızıqsınu, mäxäbbät uyata belüe xaqında Läysän xanım tübändägelärne söyli: ”Qızım belän isä keçkenädän tatarça söyläşergä tırıştım. Annarı üzennän üze añarda tatarlıq qalıqtı. Ul Tuqay şiğır’lären keçkenädän yarattı. Törle çaralarda, xalıqara olimpiyadalarda, bäygelärdä qatnaşıp Tuqaynıñ şiğır’lären söyli ide. Qızım “Tuqay icatın iñ yaxşı belüçe” nominaŝiyäsendä berniçä tapqır ciñep çıqtı,”- dip añlata Läysän xanım qızınıñ uñışları xaqında.
Yazmış quşuıdır inde, şul uq Bärkätä qızı Läysän Şahin Äq’däs Niğ’mätov êzläre buylap yöri diyärlek. Läysän Şahin, üzeneñ böten dönyağa tanılğan awıldaşı, tarixçı ğalim Äq’däs Qurat turında 1997nçe yılda oçraqlı räweştä belä. Aña bu yañalıqnı ozaq yıllar Törkiyädä ğomer itkän yänä kürenekle, dönyaküläm bilgele şäxes - tarixçı yaqtaşıbız Äxmät Timer citkergän. Ul bügenge köndä Äq’däs Niğ’mät Quratnıñ tuğannarın êzläp taba, anıñ onıqları belän aralaşıp yäşi. Ğalimneñ çit ildäge tormışı, êşçänlege turında qızıqsındırğan mäğ’lümatlar tuplıy.
Kürenekle dönyaküläm tanılğan ğalim Äq’däs Niğ’mät Quratnıñ tuuına 110 yıl tulu uñayınnan oyıştırılğan, Tatarstannan kilgän ğalimnär dä qatnaşqan simpoziumda Läysän Şahin tübändägelärgä tuqtala: ”Rusiyä-Törkiyä mönäsäbätlären Törkiyädä äle dä kübräk Äq’däs Niğ’mät Qurat däreslekläre buyınça uqıylar”- dip assızıqlap ütä.
Äq’däs Niğ’mät Quratnı olılaw, Tatarstannıñ Çirmeşän rayonı Bärkätä awılında da bilgeläp ütelä. Törkiyädän bu çara öçen maxsus qaytqan ğalimä Läysän Şahin awıldaşı Äq’däs Niğ’mät Quratnıñ tormış yulı turında bilgesez faktlarnı söyläde, anı tıňlağanda, küplärneñ küzendä yäş’ ide, dip belderä Tarixi-Mädäni Miras Fondınıñ matbuğat üzäge.
Tarix cilläre, tarixnıñ törle waqıyğaları xalqıbıznıñ şaqtıy ğına asıl ulların häm qızların, tuğan watannarınnan ayırıp, çit-yat cirlärgä, illärgä iltep taşlağan, möhacirlek şulpasın êçärgä mäcbür itkän. Ämma alarnıñ küpçelege yuğalıp qalmağan: uqığan, tırışqan. Alar üzläre yäşägän ilneñ alğa kitüenä zur öleş kertkän.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)https://tatar-inform.tatar>2016/04/28
Läysän Şahin:-tatar-inform.tatar
2)tat.tatar-inform.ru>2013/04/25
Änqaradä tarix ğalime Äq’däs Niğ’mät Quratqa bağışlanğan fänni simpozium ütä.
3)nashcheremshan.ru>kon-temasyi
Äq’däs Niğ’mät Qurat-törek tarixı belgeçe-Bezneñ Çirmeşän.
