Qara diñgezdä yaña borawlaw başlandı

Törkiyä Qara diñgezdäge seysmik tikşerülären häm uglevodorod êzläw êşlären däwam ittergändä tağın ber möhim adım yasaldı. Sakarya tabiği gaz mäydanında “Fatix” borawlaw köymäse “Göktäpä-2” qoyısı öçen qazu êşlärenä kereşte. Rumıniya - Törkiyä iq’tisadi töbäge çigenä yaqın urnaşqan “Göktäpä-2” Qara diñgezdäge 25 nçe tabiği gaz çığaru skvajinası buldı.

Borawlaw tämamlanğannan soñ Törkiyäneñ Sakarya gaz mäydanındağı köndälek citeşterü 40 million kub metrğa qadär artır dip kötelä.

Bu Qara diñgezdäge tabiği gaz çığanaqlarında rezerv 710 milliard kub metrğa qadär artaçaq digän süz.

Tabiği gaz citeşterü küläme artu belän kön sayın 60 million keşeneñ tabiği gaz ixıyacların qanäğat’länderü maqsat itep quyıla.

Ozaq yıllar xalıqara ütkärgeçlärdän kilgän tabiği gazğa bäyle bulğan Törkiyä bu prośessqa niçek ireşte? Ênergiyädä bäysezlek yalqını niçek qabındı?

Qara diñgezdä tabiği gaz êzläw êşläre 2020 nçe yılnıñ avgustında “TUNA-1” qoyısında başlandı. Bu qoyıda 320 milliard kub metr gaz tabıldı. Östämä tikşerülärdän soñ “TUNA-1” çığanağındağı tabiği gaz külämeneñ 405 milliard kub metr ikänlege bilgele buldı.

Soñınnan êzläw êşçänlege “Amasra-1 töbägendä däwam itte. “Fatix” borawlaw köymäse 2021 nçe yılnıñ 4 nçe iyünendä 135 milliard kub metrlıq açış yasadı.

Rezerv küläme 540 milliard kub metrğa citte. Ber-ber artlı açışlardan soñ Törkiyä bu skvajinalar urnaşqan Sakarya gaz çığanağında xalıqara belgeç şirkätkä 3D - skaner yasattı. Berençe mäğ’lümatlarğa qarağanda, töbäktä raslanğan rezervnıñ 652 milliard kub metr buluı açıqlandı.

2023 nçe yıl azağında “Çaycuma-1” qoyısında borawlaw êşläre alıp barıldı. 58 milliard kub metr rezerv barlığı añlaşıldı. Şulay itep Törkiyäneñ ğomumi zapasları 710 milliard kub metr dip yañartıldı.

Borawlaw êşläre däwam itkändä gaznı diñgezdän cirgä citkerü öçen zur köç quyıldı. Qorı cir qorılmaları tözeleşe 2021 nçe yılnıñ ğıynwarında başlandı.

Tabiği gaznı qorı cirgä kiteräçäk liniyägä nigez salu 2022 nçe yılda buldı. 2022 nçe yılnıñ iyünendä başlanğan ütkärgeç salu barışı qısqa waqıt êçendä tämamlandı.

2023 nçe yılnıñ 21 nçe aprelendä Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan tabiği gaznıñ berençe fakelın qabızdı häm Qara diñgez gazı äzer bulğan ütkärgeçkä cibärelä başladı.

Tabiği gaznı tabudan borawlawğa, ütkärgeç tözeleşennän qorı cirdä taratu qorılmasına qadär barlıq êşlär 32 ay êçendä tämamlandı.

Bilgele mäğ’lümatlarğa qarağanda Qara diñgezdä barı tik tabiği gaz êşçänlekläre genä ütkärelmi. Ayıruça Könbatış Qara diñgez töbägendä neft’ êzläre tabıldı. Kiläse könnärdä bu töbäktä borawlaw êşläre alıp barılır dip kötelä.

Cir astı resurslarında yaña açışlar aşa ênergiyädä çit illärgä  bäylelekne kimetü maqsat itep quyıla. Törkiyäneñ tabiği gaz sistemasına kergän ğomumi küläm 2023 nçe yılda annan êlekke yıl belän çağıştırğanda 8%qa kimegän häm 51 milliard 477 million 297 meñ kub metr täşkil itkän. Çittän alu yıl sayın tağın da kimetelergä tiyeş.

Törkiyä tabiği gaz ixtıyacınıñ zur öleşen barlığı 7 xalıqara tabiği gaz ütkärgeçe, şul isäptän 2 yözüçe saqlağıç häm gazlaştıru caylanması, 4 sıyığaytılğan gaz saqlaw qorılması häm 2 cir astı tabiği gaz saqlaw qorılması belän täêmin itä.

Yıl sayın yaqınça 60 milliard kub metr tabiği gaz Rusiya, Azärbaycan, İran, sıyıqlandırılğan formada Aljirdan häm başqa illärdän satıp alına.

Avtor: Mäxmüt Gürär/ TRT Xäbär