سال 1395 در ایران چه گذشت؟ بخش اول: تحولات و رویدادهای سیاسی

صحنه سیاسی ایران در سال 1395 هجری شمسی شاهد تحولات بسیاری از جمله کنفرانس سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول، روند اجرای برجام، درگذشت هاشمی رفسنجانی و موسوی اردبیلی، افزایش تنش با کشورهای همسایه و فیش های حقوقی نجومی، اعلام چند باره حکم اعدام بابک زنجانی و لغو آن، شروع به کار مجلس جدید و غیره بود.

برخی از مهمترین تحولات سیاسی ایران در سال گذشته عبارتند از:

محکومیت ایران توسط سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول: در ابتدای سال 95 ایران به خاطر "تهاجم به اماکن دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد"، "اظهارات تحریک‌آمیز در واکنش به اعدام‌ شیخ نمر"، "دخالت در امور داخلی کشورهای منطقه؛ مانند بحرین، یمن، سوریه و سومالی و ادامه حمایت ایران از تروریسم" محکوم شد. حسن روحانی، رئیس جمهور و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در نشست پایانی اجلاس سازمان همکاری اسلامی در استانبول شرکت نکردند.

حکم اعدام برای بابک زنجانی: پرونده بابک زنجانی که در سال 1392 (2013) توسط دادستانی کل ایران به عنوان متهم نفتی بازداشت شده بود، بالاخره در سال 1395 (2016) به مراحل پایانی نزدیک شد. سرانجام 16 فروردین 1395 (4 آوریل 2016)، حکم اعدام بابک زنجانی تایید و ابلاغ شد. زنجانی و دیگر متهمان این پرونده به استرداد اموال شرکت ملی نفت ایران و جزای نقدی معادل یک‌چهارم مبلغ پولشویی محکوم شدند.

بسیاری از مقامات دولت دوم محمود احمدی نژاد از جمله رستم قاسمی وزیر نفت، سعید مرتضوی رئیس سازمان تامین اجتماعی و دادستان سابق تهران و همچنین سید حسن میرکاظمی مشهور به «حسن رعیت» از افراد لباس شخصی و معتمد حکومت ایران مظنون به همکاری با زنجانی بودند، اما قوه قضائیه این کشور برخوردی با آنها نداشت.

لغو سفر رئیس جمهور ایران به اتریش: هر چند قرار بود حسن روحانی روز 11 فروردین 1395 (30 مارس 2016) طبق برنامه‌ای از پیش تعیین شده به اتریش سفر کند، اما این سفر کاری در آخرین دقایق به‌ دلیل آنچه از سوی ایران مسائل امنیتی اعلام شد، لغو و به زمان دیگری موکول گردید.

در حالی مقامات ایرانی نگرانی های امنیتی را دلیل لغو سفر روحانی به اتریش اعلام کردند که برخی خبرگزاری‌ها علت لغو سفر رئیس‌جمهور ایران به اتریش را عدم پذیرش درخواست تهران برای جلوگیری از برگزاری تجمع اپوزیسیون حکومت ایران در وین دانستند.

انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان ایران: انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی ایران در دو دور، در تاریخ 8 اسفند 1394 و 10 اردیبهشت 1395 (29 می 2016) برای تعیین 290 کرسی دوره دهم مجلس برگزار شد. دور دهم مجلس شورای اسلامی ایران در 8 خرداد رسما آغاز شد. هر دو طیف سیاسی اصولگرایان و اصلاح طلبان با توجه به نتایج به دست آمده خود را پیروز انتخابات دانستند.

البته شکست اصولگرایان در حوزه انتخابی تهران و برخی شهرهای بزرگ مشهود بود. از نکات جالب توجه انتخابات مجلس خبرگان نیز عدم راهیابی محمد یزدی و محمد تقی مصباح یزدی دو تن از شخصیت‌های تاثیرگذار اصولگرایان و از معتمدان رهبر ایران به جمع منتخبین بود. آیت الله خامنه ای طی سخنانی نارضایتی خود از عدم راهیابی این افراد به مجلس را اظهار داشت.

جنجال حقوق های نجومی: انتشار سلسله‌ای از فیش‌های حقوقی برخی مدیران دولتی ایران در زمان ریاست جمهوری حسن روحانی و تعدادی مربوط به دوره‌های پیش از آن باعث ایجاد جنجال بزرگی در صحنه سیاسی این کشور شد. این جنجال در خرداد 1395 (ژوئن 2016) با انتشار فیش‌های حقوقی مدیران بیمه مرکزی ایران، رئیس صندوق توسعه ملی، مدیران بانک رفاه کارگران و مسئولان و مدیران چند سازمان دیگر آغاز و بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و افکار عمومی در پی داشت.

علاوه بر استعفای چند نفر از مدیران صنعت بیمه، بانک‌ها و مؤسسات اقتصادی دیگر، نام اشخاصی مانند حسین فریدون، برادر رئیس جمهور ایران هم در جریان این جنجال‌ها مطرح و باعث جدال لفظی بین مقامات دولت حسن روحانی و قوه قضائیه ایران شد.

اصرار گردشگران ایرانی برای سفر به ترکیه: پس از کودتای نافرجام 15 جولای فرقه خشونتگرا و تروریستی فتو، مقامات ایران سفر گردشگران این کشور به ترکیه را لغو کردند. این تصمیم تنها یک ماه دوام آورد و با اعتراض شدید شرکت های توریستی ایرانی مواجه شد. آنها در هفتم آگوست اعلام کردند درحالی که روزانه 2500 نفر از مردم ایران به ترکیه سفر می کنند، شرکت‌ها و کارکنان آن بابت منع اعزام گروه های گردشگری متضرر می شوند.

تنش بر سر اجرای برجام: فشار اصولگرایان و جبهه پایداری بر دولت حسن روحانی با طولانی‌تر شدن روند حذف تحریم های پیش بینی شده در توافقنامه هسته ای میان ایران و کشورهای 1+5 در طول سال 1395 افزایش یافت. با افزایش تنش‌ها، طرفین همدیگر را به خیانت و عدم لحاظ منافع ملی متهم کردند. دولت روحانی در حالی با ارائه برخی آمار و ارقام و موفقیت های نسبی که در موضوعاتی همچون خرید هواپیماهای مسافربری به دست آورده سعی در توجیح توافقنامه هسته ای داشت که طرف مقابل به عدم اجرای درست برجام و نامتناسب بودن داده ها و ستانده های ایران تاکید می‌کرد.

جنجال بر سر استفاده روسیه از پایگاه هوایی نوژه همدان: وزارت دفاع روسیه روز26 مرداد 1395 (16 آگوست 2016) اعلام کرد که جنگنده‌های این کشور برای بمباران مواضع مخالفان بشار اسد از پایگاه هوایی نوژه همدان استفاده کرده‌اند. برای نخستین بار پس از انقلاب 1979، ایران به طور رسمی تأیید کرد که یک کشور خارجی از پایگاه‌های نظامی آن استفاده کرده است.

استفاده روسیه از خاک ایران برای بمباران مخالفان رژیم اسد، باعث انتقادهای زیادی از حکومت این کشور شد. به گفته منتقدان، این کار مخالف اصل 146 قانون اساسی این کشور و در تضاد با حاکمیت ملی ایران بود. مسعود پزشکیان، نایب رئیس اول مجلس درباره استفاده از پایگاه نوژه گفته بود که استفاده از پایگاه نوژه با اجازه رهبر صورت گرفته و بدون اجازه او امکان ندارد چنین اقدامی انجام شود.

ممانعت از نامزدی احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست جمهوری 2017: یکی دیگر از رویدادهای سیاسی ایران در سال گذشته، نهی محمود احمدی نژاد رئیس پیشین این کشور از نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری سال 2017 توسط آیت الله خامنه ای رهبر ایران بود.

اواخر سپتامبر 2016 (مهر 1395) رهبر ایران در دیداری خصوصی با احمدی نژاد، وی را از شرکت در انتخابات سال آینده و همچنین سفرهای استانی منع کرد. چند روز بعد و پس از حواشی و تفسیرهای زیادی که در رابطه با این موضوع در فضای سیاسی و رسانه ای ایران پیش آمد، آیت الله خامنه ای در ابتدای درس خارج فقه خود در تاریخ 26 سپتامبر برای اولین بار در حضور رسانه ها به این موضوع اشاره کرد و گفت: "بله ما این توصیه را به یکی از آقایان کردیم. حالا مایه اختلاف بشود بین برادران مومن؟ یکی بگوید گفته یکی بگوید نگفته. چرا پشت بلندگو نگفته؟ این هم پشت بلندگو".

افزایش تنش با کشورهای عضو اتحادیه عرب: در ادامه افزایش تنش میان ایران و کشورهای عربی و ایراد اتهامات متقابل از سوی دو طرف، امارات متحده عربی به همراه 10 کشور دیگر عربی از جمله عربستان سعودی، کویت، مصر، مغرب، سودان، اردن، یمن، بحرین، قطر‌ و عمان، نامه‌ای خطاب به سازمان ملل نوشتند و در آن از سیاست‌های توسعه‌طلبانه ایران و بر هم زدن ثبات منطقه ابراز نگرانی کردند.

این نامه در تاریخ 26 سپتامبر خطاب به پی‌یر تامسون رئیس هفتاد و یکمین دوره مجمع عمومی سازمان ملل نوشته شد. موضوع برقراری مجدد حج و اظهارات متناقض مقامات ایرانی در این مورد نیز از دیگر زوایای اختلاف این کشور با کشورهای همسایه خود بود.

درگذشت هاشمی رفسنجانی: آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران در عصر روز نوزدهم دی ماه (8 ژانویه 2017) در سن 82 سالگی درگذشت. مراسم تشییع آیت الله رفسنجانی 21 دی‌ماه (10 ژانویه) با حضور جمع زیادی از مردم، فعالان سیاسی و مسئولان کشوری و لشکری در تهران برگزار شد. از سوی دیگر، مراسم تشییع آیت الله رفسنجانی شاهد حاشیه های زیادی بود. با درگذشت رفسنجانی، دولت حسن روحانی یکی از حامیان اصلی خود را از دست داد.

اخطار رسمی آمریکا به ایران: دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا با انتشار 2 پیام توییتری در دوم فوریه 2016 اعلام کرد که به خاطر پرتاب یک موشک بالستیک از سوی ایران، به این کشور اخطار رسمی داده شده است. ترامپ در توییتر خود نوشت: به ایران برای شلیک یک موشک بالستیک به طور رسمی اخطار داده شده است. باید برای توافق افتضاحی که آمریکا با آنها کرد ممنون می‌بودند!

چند روز پس از آن، حسن روحانی رئیس جمهور ایران که در مراسم سی و هشتمین سالگرد پیروزی انقلاب ایران سخنرانی می کرد، به پیام های توییتری ترامپ واکنش نشان داد و با تازه کار خواندن وی، گفت: در منطقه برخی از تازه‌کاران قدرت را در دست گرفته‌اند و در آمریکا هم بعضی از تازه‌کاران قدرت را درست گرفته‌اند. همه باید بدانند در برابر ملت ایران تنها باید با احترام و تکریم سخن بگویند. این ملت در برابر تهدید پاسخ قاطع خواهد داد.

پیشنهاد آشتی ملی از سوی محمد خاتمی: رئیس جمهور اسبق ایران در 19 بهمن 1395 (7 فوریه 2017) طی سخنانی ضمن اشاره به تهدیدهای دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا علیه ایران، از گروه های سیاسی این کشور خواست تا با کنار گذاشتن اختلافات در مقابل این تهدیدها متحد شوند. وی با طرح این پیشنهاد، خواستار ورود دوباره طیفی از اصلاح طلبان به ساختار حکومتی ایران شد که در جریان وقایع انتخابات 88 توسط حکومت طرد شده بودند.

این طرح ابتدا با مخالفت رهبر ایران و سپس با حملات بی سابقه دیگر سیاسیون نزدیک به وی همراه بود. آیت الله خامنه ای در 29 بهمن در یک سخنرانی با انتقاد از توجه رسانه‌ها به ترکیب آشتی ملی گفت: چرا می‌گویید آشتی؟ مگر مردم باهم قهرند؟ مردم با آن کسانی که روز عاشورا آمدند وسط خیابان و با قساوت و بی‌حیایی، جوان بسیجی را در خیابان لخت کردند و کتک زدند، قهرند و آشتی هم نمی‌کنند.

اعلام تعداد تلفات ایران در سوریه: سیدمحمدعلی شهیدی نماینده ولی فقیه و رئیس بنیاد شهید ایران در 6 مارس برای اولین بار تعداد تلفات این کشور در درگیری های 6 سال گذشته در سوریه را 2100 نفر اعلام کرد.

انتشار نوار صوتی سخنان آیت الله منتظری در مورد اعدام های سال 1367: احمد منتظری فرزند حسینعلی منتظری قائم مقام رهبر سابق ایران برای اولین بار در آگوست گذشته یک نوار صوتی از سخنان پدرش منتشر کرد که وی درحضور برخی از روحانیون و افرادی که اکنون نیز از مسئولین در دولت و حکومت ایران به شمار می روند به اعدام دسته جمعی هزاران نفر از اعضای سازمان مجاهدین خلق که به حبس محکوم شده بودند شدیدا اعتراض می کند. این امر موجب محکومیت احمد منتظری به زندان شد.

گمانه زنی ها در مورد رهبر آینده ایران پس از آغاز به کار دوره جدید مجلس خبرگان: در سال گذشته به‌خصوص پس از درگذشت هاشمی رفسنجانی و نزدیکتر شدن انتخابات ریاست جمهوری ایران، رایزنی درمورد جانشین آیت الله خامنه ای در محافل سیاسی این کشور مطرح شد. با تعیین ابراهیم رئیسی داماد آیت الله علم الهدی امام جمعه و نماینده ولی فقیه در مشهد از سوی رهبر ایران به عنوان متولی آستان قدس رضوی در خراسان رضوی بیشترین گمانه زنی و مناقشات در مورد انتخاب وی به عنوان آینده این کشور صورت گرفت.

خبرگزاری آناتولی