دورنمای سیاست خارجی ترکیه در سال 2024

اگر حوادث 7 اکتبر و پیامدهای آن کنار گذاشته شود، می‌توان سال 2023 را از نظر سیاست خارجی ترکیه سالی نسبتا آرام تعریف کرد. روند عادی‌سازی که از زمان انتخابات سراسری در ماه مه ادامه یافت، نقش مهمی در تعیین سیر کلی سیاست خارجی ایفا کرد. با وجود مسائل حل نشده، به حداقل رساندن درگیری‌های پتانسیل و اولویت دادن به منافع مشترک، دستور کار اصلی سیاست خارجی بود. در دوره پس از انتخابات، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، یک سیاست خارجی منطقه‌ای که روابط با کشورهای حوزه خلیج را در مرکز قرار داده و اقتصاد را به صورت نقطه تمرکز درآورد، ترجیح داد. مذاکرات در سطح وزیران با رژیم اسد برای کاهش خطرات امنیتی ناشی از سوریه آغاز و گام‌های مهمی در عادی‌سازی روابط با اسرائیل و مصر برداشته شد. حمایت قوی اردوغان از آذربایجان در آزادسازی قره‌باغ، موقعیت ترکیه را به عنوان یک بازیگر ژئوپلیتیک در سال 2023 تقویت کرد.

 اردوغان همچنین برای ترمیم روابط ترکیه با غرب تلاش کرده، هدفش ترسیم مسیر جدیدی در روابط ترکیه و آمریکا بوده و موضع متعادلی در قبال درگیری اوکراین اتخاذ کرد. سال 2023 با نشست بسیار مهم ترکیه و یونان که گام مهم دیگری در سیاست خارجی را رقم زد، به پایان رسید.

روابط ترکیه و آمریکا به دلیل برخی مسائل حل نشده در حال آماده شدن برای اشغال دستور کار در سال 2024 است. در راس این مسائل، حمایت مستمر آمریکا از گروه تروریستی ی‌پ‌‌گ شاخه سازمان تروریستی و تجزیه‌طلب پ‌ک‌‌ک در سوریه است. علی‌الخصوص، انتظار نمی‌رود تغییر مهمی در استراتژی آمریکا در سوریه  صورت بگیرد، این نیز نشان می‌دهد که حمایت از ی‌پ‌‌گ در شمال شرق سوریه ادامه خواهد یافت. تا زمانی که ی‌پ‌‌گ توانایی‌های نظامی و شبکه‌های بین‌المللی خود را تقویت کند، این حمایت مستمر چالش فزاینده‌ای برای ترکیه ایجاد می‌کند. اقدامات اخیر، مانند اجرای قانون اساسی به اصطلاح جدید که منطقه را مجددا به عنوان دولت دموکراتیک شمال سوریه نام‌گذاری می‌کند، بر فوریت اقدام ترکیه تأکید می‌کند. عدم رسیدگی به موضوع ی‌پ‌‌گ در سال 2024 ممکن است برای ترکیه، به یک مشکل استراتژیک گسترده‌تر تبدیل شود. علاوه بر این، جنبه‌های دیگر روابط ترکیه و آمریکا نیز نشان می‌دهد که سال آینده پرتحرک سپری خواهد شد. تحولات مثبت در فروش اف-16 و تصمیم مثبت مجلس ملی کبیر ترکیه در مورد عضویت سوئد در ناتو ممکن است بر ابعاد نظامی و دفاعی روابط ترکیه و آمریکا تأثیر بگذارد.

فقط، پویش‌هایی مانند جنگ غزه اسرائیل و موضع ترکیه در این زمینه ممکن است بر روابط ترکیه و آمریکا تأثیر منفی بگذارد. احتمال توافق اسرائیل و ترکیه در آینده نزدیک کم به نظر رسیده و این می‌تواند بعنوان یک عنصر منفی در روابط ترکیه و آمریکا منعکس شود.

از نظر روابط ترکیه و اروپا، انتظار می رود که سال 2024 فضای به دست آمده در سال 2023 را ادامه دهد. عدم مشاهده تحرک در بعد اتحادیه اروپا امکان‌پذیر است، اما فضای پس از انتخابات احتمالا ادامه خواهد داشت. درگیری‌های اوکراین تأثیر قابل‌توجهی بر روابط ترکیه و اروپا داشته و با توجه به ابهامات موجود در روند درگیری، از ترکیه یک رویکرد استراتژیک می‌طلبد. در حالی که نگرانی‌های امنیتی، به ویژه مهاجرت، دلایل همکاری را تقویت می‌کند، وابستگی متقابل اقتصادی نشان می‌دهد که روابط ترکیه و اروپا در سال 2024 پایدار خواهد بود. آشتی ترکیه و یونان و افزایش همکاری در زمینه انرژی مدیترانه شرقی احتمالاً تأثیر مثبتی بر روابط ترکیه و اروپا خواهد داشت. فقط، افزایش ایدئولوژی‌های راست افراطی در اروپا می‌تواند بر سیاست‌های ملی و خارجی تأثیر گذاشته و به احساسات ضدترکیه در اتحادیه اروپا منجر شود. برای همین، تحولات در این زمینه، به رصد دقیق نیاز دارد.

جنگ اوکراین که همچنان ادامه دارد، در سال 2024 نیز بعنوان یکی از مهمترین مسائل بین‌المللی ادامه یافته و ترکیه را به دلیل نزدیکی و منافع‌اش به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. مهمترین سوال، حول محور این که آیا آمریکا و کشورهای اروپایی به کمک نظامی به اوکراین ادامه خواهند داد یا خیر؟ دور می‌زند. در حالی که ادامه این کمک‌ها ظرفیت اوکراین را برای ادامه درگیری تضمین می‌کند، قطع کمک‌ها می‌تواند مسیر جنگ را تغییر داده و به طور بالقوه به نفع روسیه باشد. در نتیجه، سیاست خارجی ترکیه تحت تأثیر پیامدهای احتمالی درگیری در اوکراین قرار خواهد گرفت. آخرین اظهارات رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در سفرش به مجارستان و احتمال برگزاری نشست جدید اردوغان و ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، بر اهمیت موضوعاتی مانند توافق کریدور غلات تاکید می‌کند. با توجه به روابط چندجانبه ترکیه با روسیه در سوریه، قفقاز جنوبی، لیبی و زمینه‌های انرژی، روابط ترکیه و روسیه در سال 2024 نقطه تمرکز مهمی خواهد بود.

عادی سازی خاورمیانه همچنان یکی از عناصر مهم سیاست خارجی ترکیه خواهد بود. فقط، اصطلاح "عادی سازی" بین ترکیه و کشورهای خلیج ممکن است دمده شود که نشان دهنده یک اجماع جدید در این جبهه است. ممکن است یک اجماع منطقه‌ای جدید پدید آید که ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر را به ویژه در همکاری‌های دفاعی متحد می‌کند و به طور بالقوه به یک اتحاد استراتژیک تبدیل می‌شود. با وجود این، شکست در حل مسئله غزه ممکن است فضای بی‌ثباتی گسترده‌تری در خاورمیانه ایجاد کند که ترکیه و کل منطقه را در سال 2024 تحت تأثیر قرار خواهد داد. در نتیجه، کشورها از جمله ترکیه ممکن است تلاش‌های خود را در قبال غزه افزایش دهند.

آسیای میانه در سال 2024، بعد مهم دیگری برای ترکیه به ویژه در زمینه روابط در چهارچوب سازمان کشورهای ترک دارد. انتظار می‌رود این مشارکت که در ابتدا بر همکاری‌های اقتصادی متمرکز بود، به یک ابتکار سیاسی استراتژیک‌تر تبدیل شده و ترکیه را به سمت اتخاذ سیاست خارجی سوق دهد که موقعیت خود را در معادلات آسیای مرکزی تضمین کند.

به طور کلی، محیط استراتژیک ترکیه با پویایی و تنوع مشخص خواهد شد، که در نهایت منجر به ایجاد یک فضای منطقه‌ای محدودکننده می‌شود که برای جهت‌گیری جدید منطقه‌ای و بین‌المللی ترکیه سختی‌هایی ایجاد می‌کند.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه