عوامل تعیین‌کننده سیاست خارجی ترکیه در دوره جدید
یکی از مهمترین اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه در دوره جدید، دیپلماسی رهبری‌ست که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور چندین سال پیش بنا کرده است
رجب طیب اردوغان بطور سنتی در پی انتخاب مجدد به عنوان رئیس جمهوری ترکیه اولین سفرهای رسمی خود به خارج از کشور را به جمهوری ترک قبرس شمالی و آذربایجان انجام داد. پیام‌هایی که ایشان در هر دو کشور داده و ارزیابی‌هایی که پس از آن انجام داد، سرنخ‌های مهمی دایر بر سیاست خارجی ترکیه در دوره جدید ارائه می‌کند. هر دو کشور قبل از هر چیز، نه تنها از نظر اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه، بلکه از نظر رقابت و مشکلات منطقه‌ای نیز بسیار مهم هستند. قبرس در کانون سیاست مدیترانه شرقی ترکیه قرار گرفته و آذربایجان نیز از نظر ترکیه یک کشور دارای اهمیت حیاتی است. علی‌الخصوص پس از پیروزی قره‌باغ اهمیت بیشتری پیدا کرد. در پرتو این دو دیدار، می‌خواهیم به چند موضوع مهم که در سیاست خارجی دوره جدید پیشگامی خواهند کرد، اشاره کنیم.
مهمترین موضوعی که در سیاست خارجی دوره جدید پیشگامی خواهد کرد، دیپلماسی رهبری است که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه سالیان مدیدی‌ست بنا کرده است. اردوغان که دیدگاهی جهانی و فوق العاده مثبت دارد، در دوره جدید در مورد مسائل جهانی، بیشتر در صحنه حضور خواهد داشت. رابطه او با دیگر رهبران، نقش دیپلماتیک او در مسائل مهم جهانی و جلب توجه قاطعانه به مسائل جهانی موجب مطرح شدن هر چه بیشتر ساخت سیاست خارجی با محور رهبری شده است. علاوه بر این، سیستم ریاست جمهوری در ترکیه ایفای این نقش توسط اردوغان به شکل راحت‌تری را تامین می‌کند.
دومین موضوع مهم این است که ترکیه به برداشت سیاست خارجی با محور خودمختاری استراتژیک که طی سال‌های اخیر بنا کرده است، تعمیق خواهد بخشید. این وضعیت به دلیل افزایش ظرفیت سیاست خارجی و گسترش نمونه کار سیاست خارجی، پیروی از سیاست خارجی مستقل را برای ترکیه آسان‌تر می‌کند. به ویژه در روابط با غرب، خودمختاری به عنوان یک اولویت استراتژیک‌تر ظاهر می‌شود. زیرا بسیاری از موضوعات بین ترکیه و غرب مشترک نیستند. می‌توان گفت که هدف خودمختاری استراتژیک در دوره جدید با تعمیق هر چه بیشتر آن ادامه خواهد یافت.
یکی دیگر از اولویت‌ها، موضوع عادی‌سازی است که در دوره جدید آن را بسیار زیاد خواهیم شنید. مهمترین مرحله عادی‌سازی را روندها در خاورمیانه تشکیل می‌دهند. تسریع هر چه بیشتر روندی که با سوریه ادامه دارد، می‌تواند با انتصاب هاکان فیدان به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه امکان‌پذیر باشد. می‌توانیم انتظار داشته باشیم که دوره جدیدی با کشورهای خلیج آغاز شود. در مورد موضوع ایران نیز، وضعیت کمی متفاوت به نظر می‌رسد. انتقادات آشکار رئیس جمهور اردوغان از ایران در خلال گفت‌وگو با منسوبین مطبوعات در بازگشت از آذربایجان، نشان می‌دهد که روابط آنکارا و تهران در دوره جدید متشنج خواهد بود. شاید نیز جای گرفتن محور رقابت و درگیری دوره جدید بین آنکارا و تهران محتمل باشد. این به ما نشان می‌دهد که دو کشور در مورد سوریه، عراق و آذربایجان رقابت بیشتری خواهند داشت.
موضوع مهم دیگر این است که روابط اقتصادی را به شکلی که در موازات عادی‌سازی پیشرفت کند، در محور قرار داد. تنها راه رهایی ترکیه از بحران اقتصادی، تامین رشد اقتصادی ترکیه با صادرات هر چه بیشتر است. به این ترتیب، دادن اولویت به عادی‌سازی و دیپلماسی در سیاست خارجی اهمیت زیادی دارد. یک روند جدید سیاست خارجی مبتنی بر دولت تجاری از این نظر بسیار مهم است. پیام‌هایی که رئیس جمهور اردوغان در بازگشت از آذربایجان در رابطه با یونان داد، نشان می‌دهد که دوره جدید بین آتن و آنکارا به آرامی سپری خواهد شد.
عادی‌سازی به معنای سوق دادن امنیت به درجه دوم اهمیت نیست. برای همین، رابطه سیاست خارجی با امنیت به صورت متوازن ادامه خواهد داشت. نقش جدید هاکان فیدان می‌تواند از این نظر خودنمایی کند. سوابق بوروکراسی او و پرونده‌هایی که به آنها تسلط دارد، نشان می‌دهد که سیاست خارجی و امنیت روند مهمی خواهد بود. از این نظر می‌توان گفت که مبارزه با تروریسم در سیاست خارجی نیز موضوعی اولویت‌دار خواهد بود.
دستور کار بین‌المللی ترکیه نیز در دوره جدید فشرده خواهد بود. در این رابطه، ما باید منتظر باشیم تا اردوغان در مورد موضوعاتی مانند اصلاحات سازمان ملل، تغییرات آب و هوایی، بحران اوکراین، آفریقا و فلسطین وارد عمل شده و به تکاپوی آنکارا برای بازیگری جهانی سرعت بخشد. دوره جدید پرتحرک خواهد بود و به اندازه فرصت‌هایی که به ترکیه ارائه می‌کند، ریسک‌هایی نیز به همراه خواهد داشت.
نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه
