خاورمیانه از دیدگاه ترکیه - ناتوانی اتحادیه عرب در حل مسائل منطقه ای

در دوره بعد از جنگ جهانی دوم، سازمانهای بین المللی بصورت بازیگران مهم سیاست در آمدند. اتحادیه عرب که در این روند با هدف مبارزه مشترک کشورهای عربی با مسائل و مشکلات خود در سال 1945 تشکیل یافت، علی الخصوص در سالهای اخیر بدلیل عدم موفقیت در حل بسیاری از موضوعات منطقه ای، اعتبار خود در نزد افکار عمومی عرب را از دست داده است. ناموفق ماندن اتحادیه عرب در توسعه بخشیدن به همکاریهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه خاورمیانه نیز موجودیت این نهاد را زیر سوال برده است.

اتحادیه عرب که در مقابل سیاستهای اسرائیل در رابطه با اشغال فلسطین، نتوانسته است با جمع آوری کشورهای عرب زیر یک چتر واحد موضعی در مقابل این کشور بنمایش بگذارد، در مورد تعمیق بحران خلیج در ماه ژوئن سال 2017 نیز بی تفاوت مانده است. جنگ داخلی در سوریه نیز نمونه دیگر ناتوان ماندن اتحادیه عرب در حل مسائل می باشد. اتحادیه عرب که در مقابل مرگ صدها هزار نفر و کوچ اجباری میلیونها نفر به دیگر کشورها خاموش مانده، در این نقطه بصورت یک بافت عاطل و باطل در آمده است.

موضع مذکور اتحادیه عرب در مورد موضوع سوریه، در روزهای گذشته بعنوان یک موضوع دیپلماتیک مورد مباحثه در رسانه های بین المللی جای گرفت. انتقاد دبیرکل اتحادیه عرب در خلال اجلاس امنیتی مونیخ از عملیات ترکیه در منطقه عفرین و تاکید به مداخله آنکارا در یک کشور عرب، با تبعیت از گفتمان پان عرب، با واکنش شدید مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه رو در رو شده بود. چاووش اوغلو در پاسخ به اظهارات احمد ابولگیت دیپلمات مصری چنین گفته بود، انتقاد اتحادیه عرب از ترکیه در جوی که در مقابل سیاستهای رژیم سوریه لاقید مانده است، بی جا می باشد. این نهاد از استفاده رهبر یک کشور عضو از سلاح شیمیایی و قتل نیم میلیون انسان جلوگیری نکرده است. انتقاد اتحادیه عرب از ترکیه، با در نظر گرفتن اینکه، در مقابل حملات و عملیاتهای نظامی امریکا و دیگر کشورهای غربی در سوریه خاموش مانده است، غیرقابل قبول می باشد.

برای درک هر چه بهتر انتقادات مولود چاووش اوغلو، آنالیز تاریخی دایر بر روند عدم موفقیت اتحادیه عرب بجا خواهد بود.

اتحادیه عرب در سال 1945 از سوی مصر، عراق، سوریه، لبنان، عربستان سعودی و اردن، با هدف توسعه همکاری بین کشورهای عرب و مبارزه مشترک با تهدیدات منطقه ای تشکیل یافته و با مرور زمان با قبول اعضای جدید، با 22 عضو بصورت یک نهاد منطقه ای در آمده است. اتحادیه عرب برغم تامین همکاری محدود در عرصه های اقتصاد و فرهنگ، به اهداف سیاسی تعیین شده در دوره تاسیس دست نیافته است. بی تاثیر ماندن در حل مسئله فلسطین – اسرائیل نمونه بارز این وضعیت می باشد.

اتحادیه عرب که از بدو تاسیس در مقابل سیاستهای اسرائیل بکرات اظهار نظر کرده، فقط در اعمال قدرت ناتوان مانده است، بدلیل منافع متفاوت کشورهای عضو، در اجرای یک سیاست مشترک بازدارنده با مشکل مواجه شده است. این وضعیت در جنبش بایکوت علیه اسرائیل که در سال 1948 آغاز شده است، قابل مشاهده می باشد. تصمیم اتحادیه عرب در مورد بایکوت اسرائیل، با گذشت زمان از سوی بسیاری از کشورهای عضو نادیده گرفته شده است. در حالیکه مصر و اردن بعد از امضای قرارداد صلح با اسرائیل در سالهای 1979 و 1994 به اجرای بایکوت پایان دادند، حکومت فلسطین در کرانه باختری نیز در چهارچوب قرارداد منعقده با اسرائیل بسال 1993 به بایکوت پایان داد. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج با تصمیم متخذه در سال 1996 ، با این انگیزه که بایکوت اسرائیل مانع تامین صلح در منطقه می باشد، بطور رسمی به اجرای بایکوت پایان دادند. سطح ناکافی ماندن اتحادیه عرب در حل مسائل، در روند بهار عربی که در سال 2010 آغاز شد، بخوبی قابل مشاهده می باشد. اتحادیه در پیدایش حل صلح آمیز در جنگهای داخلی در سوریه و یمن که ادامه دارد، بی تاثیر مانده است.

اتحادیه عرب در این نقطه از هدف خود در راستای افزایش همکاری بین کشورهای منطقه دور مانده است. تحولات ذیربط با بحران خلیج نیز نشانگر این امر می باشد. در تحریمات سیاسی و اقتصادی عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین علیه قطر، مصر بعنوان قویترین کشور عضو اتحادیه عرب نیز شرکت جسته است. این اتحادیه در مقابل اعمال تحریمات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی علیه قطر نیز خاموش مانده است.

خلاصه کلام تاکید براینکه، اتحادیه عرب در عرصه سیاسی بی تاثیر مانده است، بجا خواهد بود. مشروعیت اتحادیه ای که بسیاری از اعضای آن از حکومتهای اتوریتر تشکیل یافته است، قابل مباحثه می باشد.

این وضعیت با تحولی در سال 2016 ، خود را بشکل آشکاری نشان داده است. انصراف مراکش از میزبانی از 27 امین اجلاس عالی اتحادیه عرب بدلیل " اختلاف نظر بین کشورهای عضو اتحادیه " حکومتهای منطقه را شوکه کرده بود. در بیانیه وزارت خارجه مراکش در رابطه با این موضوع چنین گفته شد: تصمیمات مشابه اجلاس در سالهای قبل مورد قبول بوده و کشورهای غیرعرب در مورد موجودیت اتحادیه، موجب شکل گیری برداشت اشتباهی خواهد شد. رهبران عرب باید با اختلافات بین خود رو در رو بشوند.

اجلاس که در نظر بود در ماه مارس ترتیب بیابد، در پی قبول موریتانی برای میزبانی از اجلاس، در ماه ژوئیه ترتیب یافته بود.

با ارزیابی واکنش احمد ابولگیت دبیرکل اتحادیه عرب به عملیات عفرین ترکیه در پرتو این تحولات چنین مشاهده می شود که این واکنش ورای تمثیل موضع اتحادیه، یک برداشت شخصی می باشد.

بازیگران رژیم سابق مصر که با رژیم سیسی هم پیمان می باشند، بدلیل موضع سخت آنکارا در مقابل کودتای نظامی سال 2013 در این کشور، در هر فرصت سعی می کنند تا ترکیه را مورد انتقاد قرار بدهند که این نیز قوت قلبی برای ابولگیت در راستای اظهارنظر پیرامون عملیات عفرین محسوب می شود.