چرا قطعنامه شورای امنیت در مورد غوطه شرقی در عمل اجرا نمی شود؟

 منطقه غوطه شرقی واقع در شرق دمشق پایتخت سوریه که محلاتی مانند کوبار را نیز در برگرفته است، از سال 2013 تحت محاصره رژیم اسد و شبه نظامیان طرفدار این رژیم قرار دارد. منطقه غوطه شرقی اخیرا به شکلی شدید از سوی نیروهای رژیم اسد و روسیه بمباران می شود. در نتیجه این حملات هوایی و پس از کشته شدن 250 غیرنظامی ظرف 3 روز، در نهایت شورای امنیت سازمان ملل متحد بر سر برقراری آتش بس به توافق رسید. اما علیرغم قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، هنوز جنگ در سوریه و قتل عام غوطه شرقی ادامه دارد. بمباران مراکزی مراکز بهداشتی و نانوایی ها که تامین کننده نیازهای اصلی مردم هستند، تراژدی را که مردم منطقه با آن روبرو هستند تشدید می کند.

پس از تاسیس سه نقطه دیده بانی جداگانه توسط نیروهای مسلح ترکیه در منطقه ادلب در چارچوب روند آستانه، به شکلی نسبی وضعیت عدم درگیری در این منطقه حاکم شد. در منطقه حمص، غوطه و درعا که مشمول روند آستانه بوده و مناطق عاری از درگیری محسوب می شوند، هیچ نقطه دیده بانی تاسیس شده توسط نیروهای مسلح ترکیه وجود ندارد. پس از توقف درگیری ها در ادلب، رژیم اسد و شبه نظامیان طرفدار این رژیم، نیروهای خود را به منطقه غوطه شرقی انتقال دادند و عملیات گسترده ای را در این منطقه آغاز کردند.            

قبل از شروع عملیات زمینی، منطقه غوطه شرقی به شکلی شدید توسط رژیم و نیروهای هوایی روسیه بمباران می شود. چنین به نظر می رسد که نیروهای روسیه و رژیم اسد، بدون اعمال هر گونه تمایز بین افراد نظامی و غیر نظامی، مشابه آنچه که در حلب انجام دادند، استراتژی "بسوزان، ویران کن و پیش برو" را اعمال می کنند. در راستای این استراتژی، در غوطه شرقی قتل عام رخ داد و در نهایت شورای امنیت سازمان ملل مجبور به تشکیل جلسه شد. جهت مقابله با تهدید وتو از سوی روسیه، توسط شورای امنیت یک آتش بس عمومی در منطقه اعلام شده بود که در عمل اجرا نمی گردید. واقعیت این است که داخل کردن سازمان های تروریستی داعش و القاعده تحت شمول این آتش بس و عدم پیش بینی مکانیزم های لازم در جهت اجرای آن، تصمیم شورای امنیت را کان لم یکن کرده است.

چنانچه روسیه در ظاهر در سوریه با سازمان های تروریستی داعش و القاعده مبارزه می کند، اما در عمل اپوزیسیون معتدل را به عنوان هدف اصلی خود تعیین کرده و بدون تمایز بین نظامی با غیر نظامی آنها را بمباران می کند. علاوه بر این، عدم پیش بینی هر گونه مکانیزم اجرایی در قطعنامه تصویب شده توسط شورای امنیت سازمان ملل در واقع اجرا و یا عدم اجرای آن را منوط به خواست طرفین کرده است.

علاوه بر این، بیانیه روسیه مبنی بر اینکه گروه های شیعی احرارالشام و جیش الاسلام هماهنگ با هیات تحریرالشام حرکت می کنند و مشمول این آتش بس نمی شوند، نشان می دهد که متن تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد به شکلی مغرضانه تفسیر می شود. در واقع، قبلا در غوطه شرقی درگیرهای بسیاری میان جیش الاسلام و هیات تحریرالشام رخ داده بود و جیش الاسلام بسیاری از منسوبین هیات تحریرالشام را دستگیر کرده بود. احرارالشام نیز به هنگامی که روسیه این بیانیه را صادر می کرد، در ادلب در حال انجام عملیات گسترده علیه هیات تحریرالشام بود.

بسیار بجا خواهد بود اگر حمله های انجام شده در منطقه غوطه شرقی توسط نیروهای هوایی روسیه و رژیم اسد را قتل عام بنامیم. غوطه شرقی از جمعیت بالایی برخوردار است. صدها هزار غیرنظامی که تحت محاصره بوده و مورد هدف قرار می گیرند، گام به گام به مرگ نزدیک می شوند.         

پس از تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد، روسیه  در منطقه غوطه شرقی به عنوان "نشان حسن نیت" بین ساعات 9 صبح الی 14.00 بعد از ظهر به وقت محلی "آتش بس" اعلام کرد. آتش بس اعلامی از سوی روسیه از همان روز اول توسط رژیم اسد و شبه نظامیان طرفدار وی نقض شد و حملات این گروهها به غوطه شرقی ادامه یافت. براساس اطلاعات دریافتی از نیروهای دفاع مدنی مستقر در سوریه موسوم به کلاه سفیدها، به رغم قطعنامه سازمان ملل متحد و در ادامه آن اعلام آتش بس از سوی روسیه بین ساعات 9 صبح الی 14.00 بعد از ظهر به وقت محلی، رژیم اسد به حملات خود به غوطه شرقی ادامه داد. رژیم در ساعت 9.30 به وقت محلی شروع به ترتیب حملات توپخانه به مناطق غیرنظامی دوما، بیت ساوا و مرج  نمود.              

اما ترکیه بعنوان یکی از کشورهای ضامن در روند آستانه در تلاش متوقف کردن درگیریها در منطقه غوطه شرقی از طریق این روند است. احتمال توقف حملات رژیم روسیه و اسد به غوطه شرقی در چارچوب روند آستانه در مقایسه با گامهایی که از طریق سازمان ملل متحد برداشته می شود، بسیار بیشتر است. تا حصول نتیجه از روند آستانه، ترکیه در حال حاضر نیروی خود را در جهت درمان مجروحین و ارسال کمک های بشردوستانه به منطقه غوطه شرقی بسیج کرده است.

تراژدی بشری غوطه شرقی در واقع بیش از آنکه نتیجه یک معادله پیچیده در سوریه و یا موضع روسیه و رژیم اسد باشد، نتیجه وجود مشکلات ساختاری در بنیه سازمان ملل است که نمی تواند از بروز چنین حوادثی در جهان جلوگیری کند. پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به جای تمرکز بر صلح جهانی با حرکت از تامین منافع خود عمل می کنند. امروز، شاید بتوان با یک فرمول موقت قتل عام در غوطه شرقی را کاهش داد و یا احتمالا تمام تلاش ها در این مسیر شکست خواهد خورد، اما تا زمانی که سیستم سازمان ملل متحد به شکل فعلی و بدون تغییر باقی بماند، در سطح جهان شاهد غوطه های شرقی بسیاری خواهیم بود.

نوشته: جان آجون محقق بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و علوم اجتماعی