مراسم حمام عروس در آناتولی

حمام ها آنچنان با فرهنگ ترک عجین شده اند که نه تنها برای حمام کردن، بلکه در عین حال بعنوان مراکز اجتماعی نیز به ارائه خدمات می پردازند. حمام ها در خیلی از موراد صحنه برگزاری جشن ها و فعالیتهای مختلفی از قبیل تولد، ختنه سوران، نامزدی، عروسی و نظایر آن می شوند.
در فرهنگ ترک حمام ها در واقع جلوه ه ای از یک فرهنگ عمیق و ریشه دار هستند. این بخش از کارکرد حمام ها در خیلی از نقاط آناتولی و بویژه در شهرهای کوچک و روستاها هنوز هم ادامه دارد.
جهیزیه در فرهنگ آناتولی از اهمیت خاصی برخوردار است و همه مادران از سنین کودکی شروع به جمع کردن جهیزیه برای دختران خود می کنند. در آناتولی برای دختران از سنین کوچک صندوقچه ای بعنوان صندوقچه جهیزیه در نظر گرفته می شود و یکی از اولین چیزهایی که داخل این صندوقچه جای می گیرد، بقچه حمام است. در داخل این بقچه لوازم مورد نیاز حمام از قبیل کاسه حمام، کیسه، لیف، شانه، نعلین، لنگ و حوله قرار داده می شود.
حمام در واقع صحنه اجرای بسیاری از آداب و رسوم ترک بوده و نشانگر طرز زندگی ترکهاست. در زمانهای قدیم مادران برای انتخاب عروس برای پسری که به سن ازدواج رسیده، به حمام می رفتند. پس از انتخاب دختر جوان از حمام، آن را به پسر خود نشان داده و نظر وی را می پرسیدند. اگر این دختر از طرف داماد نیز مورد پسند واقع می شد، آن وقت آداب و رسوم مربوط به خواستگاری دختر انجام می شد.

طبق آداب و رسوم رایج در آناتولی، قبل از برگزاری شب حنا برای دختر جوان، مراسم حمام عروس برگزار می گردد. معمولا مراسم حمام عروس روز سه شنبه برگزار می شود. اگر خانواده داماد از وسع مالی خوبی برخوردار باشد، حمام را برای یک روز کرایه می کند و در این روز تنها مدعوین می توانند وارد حمام شوند. مراسم مربوط به حمام عروس در برخی از مناطق توسط مادر عروس و در برخی مناطق دیگر نیز توسط مادر داماد برگزار می شود. طرف داماد علیرغم موجود بودن وسایل حمام در جهیزیه عروس، یک ست کامل حمام خریداری می کند. داخل این ست حمام ،حوله، کاسه حمام، صابون، لنگ و نعلین وجود دارد. همچنین طرف داماد، به نزدیکان و خانواده عروس نیز لنگ هدیه می دهد. بسته به سلیقه و وضع مالی خانواده برگزار کننده مراسم حمام عروس، معمولا میهمانان با ارسال هدایایی از قبیل حوله کوچک و یا صابون به حمام عروس دعوت می شوند. افراد مسئول از دعوت میهمانان با رفتن دم در تک تک خانه ها، فامیل، بستگان، همسایه ها، دوستان و آشنایان را به مراسم حمام عروس دعوت می کنند. 

روزی که قرار است مراسم حمام عروس برگزار گردد، هم برای خانواده داماد و هم برای خانواده عروس روز بسیار مهیج و پرتلاشی است. خانواده داماد میوه، شیرینی و شربتی را که قرار است با آنها از میهمانان پذیرایی گردد، آماده کرده و به حمام می برد. مادر عروس نیز دم درب حمام ایستاده و از میهمانانی که به حمام می آیند، استقبال می کند. عروس به همراه دوستانش به حمام می آید. پس از آمدن همه میهمانان، عروس در حالیکه اطرافش لنگ هدیه شده از سوی خانواده داماد پیچیده شده، بر روی یک چهارپایه نشانده می شود. دوستان عروس به همراه گروه موسیقی که به حمام دعوت شده اند، شروع به زدن دف و خواندن اشعار و آهنگهای محلی می کنند. میهمانان نیز شروع به همراهی و رقص و آواز می کنند. پس از رقص و آواز نوبت حمام گرفتن عروس می شود. به هنگام حمام کردن عروس، مادر داماد بر سر وی پول می پاشد. در برخی از مناطق، در حمام بر دست و پای عروس حنا نیز بسته می شود. قبل از اینکه میهمانان شروع به حمام گرفتن بکنند، میوه، شیرینی و شربتی که توسط خانواده داماد به حمام آورده شده، بر روی سنگ بزرگی که وسط حمام قرار داردريال چیده می شود و با آنها از میهمانان پذیرایی می گردد. میهمانان هم حمام می کنند و هم جشن و پایکوبی. در پایان مراسم نیز مادر عروس و داماد میهمانان را بدرقه می کنند.
در برخی مناطق پس از حمام عروس نوبت حمام داماد می رسد. داماد به همراه دوستان، فامیل، بستگان و همسایگان به حمام می رود. آداب و رسوم حمام داماد نیز شبیه آداب و رسوم حمام عروس است. میهمانان حمام داماد نیز همانند میهمانان حمام عروس هم حمام می کنند و هم جشن و پایکوبی. پس از به پایان رسیدن حمام داماد، داماد به همراهی میهمانان و دوستانش و همراه با صدای طبل و دهل شروع به شادی و گردش در میان کوچه پس کوچه های شهر می کند.
مری مونتاگو همسر سر ادوارد ورتلی مونتاگو سفیر انگلستان در امپراطوری عثمانی در قرن 18 میلادی در یکی از مراسم حمام عروس در استانبول شرکت کرده و خاطرات خود از این حمام را چنین بیان می کند: عروس در حالیکه در یک لنگ ابریشمی پیچیده شده و طلا و جواهرات زیبایی را بر گردن و گوشهایش آویخته، به همراهی دوستان خود وارد حمام می شود. گروه جوانان که اکثر آنها دوستان عروس هستند، شروع به خواندن آواز و جشن و پایکوبی در داخل حمام می کنند. همچنین هدایای کوچکی نیز از طرف مادر داماد و برخی از میهمانان به عروس هدیه داده می شود.
در برخی از مناطق آناتولی، یک هفته و یا 40 روز بعد از شب عروسی، باز هم مراسم حمام برگزار می گردد که این مراسم "حمام خیس کردن لنگ" نام دارد. این مراسم که از سوی مادرشوهر عروس برگزار می شود، در واقع اولین حمام عروس پس از شب عروسی است. فامیل، دوستان و بستگان عروس به این مراسم دعوت می شوند. همچنین مادر عروس برای دخترش هدیه خریده و آن را به حمام می آورد. در این مراسم، تازه عروس از مدعوین، پذیرایی می کند.
در آناتولی علاوه بر حمام عروس، آداب و رسوم متفاوت دیگری نیز در رابطه با حمام وجود دارد. حمام ختنه سوران، حمام زائو، حمام زدودن عزا از جمله این مراسم هستند. بعنوان مثال 40 روز پس از زایمان، زن زائو به همراه فامیل و دوستان خود به حمام رفته، هم حمام می کند و هم جشن و شادی. حمام ختنه سوران نیز قبل از انجام ختنه کودکان پسر برگزار می شود. در برخی مناطق نیز برای کسی که یکی از نزدیکان خود را از دست داده، مراسم حمام زدودن عزا برگزار می شود. دوستان و بستگان فرد جمع شده و او را به حمام می برند. این کار به معنی زدودن غم و اندوه از فرد می باشد.
کلیه این آداب و رسوم در جای جای آناتولی با اندکی تفاوت طی سالیان متمادی مرسوم بوده و رواج داشته است. همه اینها امروزه مخصوصا در شهرهای بزرگ به دست فراموشی سپرده شده اند. اما در برخی از موارد حتی در شهرهای بزرگ نیز مراسم حمام عروس در شکل مدرن آن و با برنامه ریزی از سوی شرکتهای کترینگ بزرگ انجام می گیرد.
نویسنده: فاطمه احسن توران عضو هیات علمی دانشگاه غازی آنکارا

مترجم: فریبا اوغوز