عملیات سپر بهار و موضع ایران

بعد از به پایان رسیدن مهلت داده شده از جانب رئیس جمهور رجب طیب اردوغان به اردوی رژیم بعثی سوریه و مزدوران وابسته به رژیم تا آخر ماه فبروری، اردوی تورک عملیات هوایی گسترده‌یی علیه نیروهای نظامی رژیم در ایدلیب آغاز کرد. در جریان این عملیات که "سپر بهار" نام گرفت علاوه بر کشته شدن تعداد زیادی از نیروهای نظامی و مزدور وابسته به رژیم اسد، به واحدهای زرهی به صفت ستون فقرات نیروی زمینی نیز ضربه سنگینی وارد شد. نکته قابل توجه اینکه عملیات عمدتاً با استفاده از طیاره های بدون سرنشین مسلح و تجهیزات پشتیبانی زمینی و بدون دخالت عناصر اصلی نیروی هوایی تورک یعنی طیاره های جنگی صورت گرفت. همچنین انتشار گلچینی از تصاویر این عملیات از سوی مقامات تورک و  نیز اصابت دقیق و موفق، به همراه افکار عمومی تورکیه توجه جامعه جهانی را نیز به خود جلب کرد. به عقیده بسیاری از کارشناسان بین‌المللی این اولین باریست که در جریان یک جنگ به این شکل از تعداد زیادی طیارات بدون سرنشین مسلح و غیر مسلح استفاده می شود و تصاویر نیز گویای این واقعیت است که تورکیه هم اکنون در صنعت طیارات بدون سرنشین و استفاده از این محصول تکنولوژیک به یکی از کشورهای پیشرو جهان تبدیل شده است.

عملیات نظامی موفق تورکیه تنها در مرکز توجه کشورها منطقه قرار نگرفت. برخی از کارشناسان آمریکایی نیز تاکید کردند به رغم اجتناب دولت اوباما از انجام یک عملیات هوایی گسترده علیه رژیم دمشق با بهانه قرار دادن نارساییهای فنی مختلف، عملیات تورکیه نشان داد که ظرفیت نظامی رژیم و در راس تجهیزات دفاع هوایی آن تا چه حد کم توان است. رژیم و حامیانش که طی هشت سال اخیر در مقابل گروههای نظامی مخالف که عمدتاً از انسانهای عادی تشکیل یافته به اصطلاح پیروزیهایی کسب کرده بودند برای اولین بار با عملیات یک اردوی منظم روبرو شدند. به کارگیری تدابیر ساده و ابتدایی همانند انتقال نیروهای نظامی در بین خطوط درگیری با استفاده از آمبولانس با هدف در امان ماندن از حملات طیاره های بدون سرنشین مسلح و یا آتش زدن لاستیک و ایجاد دود غلیظ برای جلوگیری از تصویربرداری طیاره های بدون سرنشین غیر مسلح، نشانه اوج استیصال و درماندگی نیروهای رژیم است. اجرای عملیات از سوی تورکیه با در نظر گرفتن معادلات شکننده میدانی و بدون رویارویی با روسیه و نیز عدم تلاش موثر روسیه برای ممانعت از انجام عملیات سبب عصبانیت نیروهای رژیم شده است که نمونه‌های فوران خشم را می‌توان در صفحات اجتماعی متعلق به طرفداران رژیم بعثی اسد و حزب‌الله مشاهده کرد. بر علاوه پس از دیدار امروزه یی اردوغان و پوتین، عدم عقب‌نشینی نیروهای وابسته به رژیم به حدود پیش‌بینی شده در موافقتنامه سوچی، ممکن است سبب گسترده‌تر شدن دامنه عملیات سپر بهار گردیده و مداخله زمینی تورکیه را نیز در پی داشته باشد. در چنین شرایطی می توان انتظار داشت سلاح و تجهیزاتی که تا کنون مورد استفاده قرار نگرفته و عناصر اصلی قدرت اردوی تورک را تشکیل میدهند وارد میدان کارزار شوند. اگر چه ممکن است در نتیجه تلاشهای بازدارنده روسیه عملیات چند روز به درازا کشیده و یا بر تعداد جان باختگان افزوده شود ولی این امر تاثیری در نتیجه عملیات نخواهد داشت و تورکیه خواهد توانست به هر اندازه که مناسب ببیند محدوده‌های دفاعی در ایدلیب را معین کند.

و اما موضع ایران؛

حکومت خامنه‌ای که همانند روسیه روند آستانه را به عنوان عنصر تحکیم حاکمیت رژیم اقلیت در سوریه می‌پندارد، نه تنها در مورد روند گذر سیاسی اقدامی نکرده بلکه مدعی است رژیم باید کنترل تمام نقاط کشور را در اختیار بگیرد. با این حال عملیات چند روزه و کم دامنه تورکیه و کشته شدن صدها تن از سربازان و مزدوران رژیم و از جمله تعدادی از شهروندان ایرانی، حکومت این کشور را مجبور به بررسی دوباره اوضاع و بازبینی موضع خود کرده است.

اگر چه در کشمکش شیوع ویروس کرونا در کشور، جواد ظریف وزیر امور خارجه در جریان روزهای انجام عملیات در مقابل کامره های رسانه‌ها ظاهر نشد ولی حسن روحانی که قدرت تاثیر گذاریش در امور کشور با گذشت هر روز کمتر می شود طی یک تماس تیلفونی، به رئیس جمهور اردوغان، حل مسئله با استفاده از مکانیزم سیاست را پیشنهاد کرده بود. اگر چه موضع خنثای روحانی در سیاست خارجی از یک سو، از سوی دیگر قرار گرفتن این موضوع در حیطه مسئولیت سپاه قدس به علت ماهیت نظامی مسئله، سبب ناکار آمدی پیشنهاد رئیس جمهور ایران میشود ولی این موضوع  یکبار دیگر ثابت کرد که تهران تنها زبان زور را می‌فهمد. آنچنانیکه به اذعان اشخاص نزدیک به حزب‌الله، مسئولین این حزب که در جریان عملیات متحمل تلفات سنگینی شده بودند با ارسال پیامی از مقامات تورک خواسته‌اند تا برای خروج شبه نظامیان خود از مناطق قید شده در توافقنامه سوچی مهلت داده شود.

تهران که با توجه به مشارکت مردمی در انتخابات اخیر در پایین‌ترین سطح مشروعیت و مقبولیت 40 سال اخیر قرار گرفته و نیز به دلیل تحریمات سنگین قادر به برآورده ساختن مطالبات مردم و طرفداران مسلح خود نمی‌باشد، به این امر واقف است که در مقابل عملیات نظامی انقره گزینه‌های چندانی در اختیار ندارد. ایران که به خوبی میداند تورکیه، در صورت عدم درگیری با روسیه میتواند ظرف چند روز با یک عملیات زمینی، منطقه وسیعی  را تحت کنترل خود در آورد به احتمال قریب به یقین با لحنی ملایم‌تر وارد عمل شده و پیشنهاداتی جدید ارائه خواهد کرد. زیرا سپاه پاسداران که به ویژه پس از کشته شدن قاسم سلیمانی و دستیارانش، شاهد تحلیل تدریجی مکتسباتش در عراق -با درجه اهمیت بیشتر از سوریه- است، دیگر نیروی انسانی چندانی برای بسیج کردن در این دو کشور ندارد.

به همین دلیل در کوتاهترین زمان ممکن با در پیش‌گیری موضعی عادلانه و قابل قبول، بازگشت به توافق آستانه که در بر گیرنده روند گذر سیاسی نیز می باشد کم هزینه‌ترین راه ممکن برای همه طرفین خواهد بود.توافق خواهد کرد.

نویسنده: دکتر حقی اویغور نائب رئیس مرکز مطالعات ایرانی انقره