نظری به آجندای تورکیه و جهان - تغییر و تحول در فضای امنیتی و استراتژیک تورکیه

نود و هفتمین سالگرد تاسیس سازمان اطلاعات و امنیت ملی تورکیه (میت) گواهی بر نفوذ فزاینده تورکیه و تغییر پویایی قدرت در جیوپولیتیک جهانی است. تحولی را که بخش اطلاعاتی تورکیه از سال 2010 تاکنون دستخوش آن شده است، نباید دست‌کم گرفت. آغاز بهار عربی منجر به تغییر و تحول اساسی در فضای امنیتی و استراتژیک تورکیه شده و نیاز به یک اصلاحات استراتژیک جامع را به همراه آورده است. پیچیدگی جنگ داخلی سوریه علی‌الخصوص توسعه قابلیت‌های حیاتی دولت را ضروری کرده است.

 ظهور تهدیدات نامتقارن مختلف و تروریزم، منطقه را به میدان جنگ اطلاعاتی تبدیل کرده است. در مقابل، تورکیه نیز به طرز ماهرانه‌ای در استراتژی‌های نظامی و اطلاعاتی خود تجدید نظر کرد. تحت رهبری رجب طیب اردوغان رئیس جمهور، اولویت‌های استراتژیک دوباره تعریف شده و قابلیت‌های اطلاعاتی به شکلی هماهنگ با اهداف امنیت ملی و سیاست خارجی، در مقیاس وسیعی توسعه داده شد.

تبدیل تورکیه از یک بازیگر واکنش‌گرا به یک بازیگر کنش‌گرا در سیاست خارجی قابل توجه است. اردوغان در ترویج یک برخورد نظامی مؤثرتر و بازدارنده تر با ایجاد انقلابی در روابط غیرنظامی و نظامی نقش بسزایی داشته است. یکی از جنبه‌های کلیدی این تحول استراتژیک، تمرکز بر ابتکارات صنایع دفاعی خودکفا از طریق کاهش وابستگی و بهبود زیرساخت‌های دفاعی تورکیه است. جهش‌های انقلابی بخش اطلاعات جزء لاینفک این زمینه استراتژیک گسترده‌تر است.

 اصلاحات اطلاعاتی تورکیه با مدیریت حاکان فیدان، در چندین مرحله مهم صورت گرفت. در اولین مرحله، جهت‌گیری مجدد اهداف اطلاعاتی و گذر از کانون اطلاعات داخلی به یک مأموریت اطلاعاتی خارجی گسترده‌تر و جامع مورد بحث شده است. تنظیمات مجدد مذکور، تقویت منابع اطلاعاتی انسانی را الزم ساخته و چهارچوب عملیاتی میت را در مقیاس مهمی گسترش داد.

 این را یک تجدید نظر ساختاری تشکیل‌دهنده یک اکوسیستم اطلاعاتی هماهنگ‌تر و یکپارچه‌تر دنبال کرد. تعریف مجدد نقش‌ها و مسئولیت‌ها بین نهادها، یک برخورد اطلاعاتی یکپارچه‌تر را تسهیل کرده است. وابستگی میت به ریاست جمهوری، عملیات‌های اداری را تسهیل کرده و بازدهی و پاسخگویی میت را افزایش داده است.

پیشرفت فن‌آوری در قابلیت‌های اطلاعاتی به عنوان یکی دیگر از پایه‌های اصلاحات، به ویژه در مبارزه با تروریزم ظاهر شده است. به عنوان مثال ، قابلیت‌های پهپادهای پیشرفته میت به طور قابل توجهی گروه‌های تروریستی را تضعیف کرده و به یک جهش استراتژیک در عملیات‌های اطلاعاتی اشاره کرده است.

جهان امروز که با پویایی‌های قدرت متغیر و تشدید تنش‌های جیوپولیتیکی کاراکتریزه می‌شود، به نقش حساس اطلاعات استراتژیک تأکید می‌کند. قابلیت میت در مقابله با تهدیدهای ترکیبی و پیش‌بینی سناریوهای آینده در محافظت از منافع تورکیه در صحنه ملی، منطقه‌ای و جهانی بسیار مهم است.

 ابراهیم قلین در نود و هفتمین سالگرد تاسیس سازمان اطلاعات و امنیت ملی تورکیه بر اهمیت معنای دکترین اطلاعاتی در حال توسعه سازمان تاکید کرد. وی به پیچیدگی روزافزون درگیری‌های جهانی، اهمیت فناوری در شکل دادن به گفتمان‌های جیوپولیتیکی و نظم جهانی چند قطبی موجود جلب دقت کرد. نکته نظرات قلین دایر بر شکل‌گیری مراکزجدید قدرت وساختارهای اتحاد نشان دهنده درک دقیق چشم‌انداز جهانی متغیر است.

دو اصل اساسی در قلب دکترین اطلاعاتی تورکیه نهفته است: خودکفایی و بازدارندگی. قلین بر اهمیت این اصول در حفاظت از امنیت و حاکمیت ملی در برابر تهدیدات چند بعدی تاکید می‌کند. در این زمینه، اطلاعات از قابلیت‌های استراتژیک گسترده‌تر که حوزه‌های متنوعی مانند امنیت سایبری، تغییرات اقلیمی، تهدیدات بیولوژیکی، انرژی، غذا و امنیت اقتصادی را پوشش می‌دهد، جدایی ناپذیر است.

 بازدارندگی همچنان یک هدف بسیار مهم برای پیش‌بینی و کاهش تهدیدات است. این برخورد اهمیت استراتژیک میت را در سیستم امنیتی کلی تورکیه تقویت می‌کند.

 با افزایش تنش‌های جهانی، نقش اطلاعات در دیپلماسی به طور فزاینده‌ای حیاتی می‌شود. تجارب تورکیه در مناطقی مانند سوریه، عراق، لیبیا و قره‌باغ اهمیت روزافزون دیپلماسی اطلاعاتی را نشان می‌دهد. دیپلماسی اطلاعاتی تحت رهبری قلین، آماده ایفای نقش برجسته‌تری در پیچیدگی تهدیدات نامتقارن و هماهنگ با اتحادهای جهانیِ در حال تحول  می‌شود.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تورکیه