به من اسلام را بیاموز ۱۰ ۲۰۱۶/۰۳/۰۸

قضاء و قَدَر الهی

پروردگار متعال بر تمامی حوادث، چگونگی حدوث و زمان و مکان وقوع آنها از ازل تا به ابد آگاه است و اساسا هر حرکتی مطلقا ناشی از تقدیر الهی است.

"قَدَر"، از دیدگاه اسلامی یعنی انجام فعلی و یا روبرو شدن با حادثه ای که تحقق آن قبلا به اذن خداوند قاطعیت یافته است. "قدر" در اصل یک کلمه پر مفهوم دینی است. این واژه نشانگر ان است که پروردگار متعال از ازل تا به ابد آگاه بر تمامی حوادث، چگونگی حدوث و زمان و مکان وقوع آنها است و اساسا هر حرکتی مطلقا ناشی از تقدیر الهی است . "قدر" که در ارتباط با صفات خداوند چون مطلقیت علم و اراده است بیانگر قانون مقدسی است که کائنات را از جزئی ترین جزءش تا کلی ترین کلش، براساس نظامی پیچیده تر از قدرت تصور و یا تخیل ما آفریده است. خداوند عز وجل در ایات کریمه دوم و سوم از سوره مبارکه فرقان میفرماید:"تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیرًا"،"اَلَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیرًا" یعنی، مبارک است آن (خداوندی) که قرآن را بر بندهاش نازل کرد تا برای جهانیان هشدار دهنده باشد» خداوندی که فرمانروایی آسمانها و زمین از آن اوست. هیچ فرزندی برنگزیده و برای او در فرمانروایی شریکی نیست و هر چیزی را آفرید و آن را آنگونه که باید اندازه گیری کرد (به دقت اندازه گیری کرد)» الله تعالی همچنین در ایه کریمه دوم از سوره ی مبارکه رعد فرموده است: "اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَحْمِلُ کُلُّ أُنْثي‏ وَ ما تَغيضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ وَ کُلُّ شَيْ‏ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ" خدا می داند که هر ماده ای چه در رحم دارد ، و نیز از خون هایی که رحم ها در دوران بارداری جذب می کنند و به مصرف غذای جنین میرسانند و خون هایی که زیاد آورده به مصرف نمی رسانند و دفع می کنند آگاه است. چگونه آگاه نباشد ، در صورتی که هر چیزی نزد او اندازه ای معین دارد ."اما واژه "قضاء"که عموما همراه با واژه "قدر" استفاده می شود به معنی حکم و آفرینش است. مفهوم آن بروز تمامی موارد معطوف به اراده الهی از ازل تا به ابد و براساس علم و اراده مطلق خداوند در زمان و مکان مقرر می باشد. "قضاء" ماهیتی در ارتباط با صفت تکوینی خداوند است. بگونه ایکه خلقت دارای دو مرحله است. مرحله نخست تعلق حکم بر آفرینش مخلوق است و مرحله دوم، خلقت ان شیء براساس تقدیر الهی است. قضاء و قدر از اساس ایمان است. ایمان به این دو سبب میشود تا فرد مومن همه چیز را از خداوند بداند و بخواهد و فقط و فقط به او توکل کند .معارف اسلامی به ما می آموزد که همه وقوعات عالم تحت اراده خداوند صورت میگیرد. خداوند به دلیل علم مطلقش از تمامی انتخابهای تمامی انسانها که بر اساس اراده آزاد خدادادیشان صورت می گیرد با خبر است. وقتی که زمان تجلی اراده انسانی به خواست خود انسان فرا می رسد این اراده در اصل به خواست خداوند شکل می گیرد و تجلی می یابد. به این ترتیب انسانها حق ندارند که قدر را بهانه کنند و از بار مسئولیت کرده ها و گفته ها و پنداشته های خود بگریزند.خداوند سبحان در ایه شریفه 22 از سوریه مبارکه حدید فرموده است: "ما أَصابَ مِنْ مُصيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا في‏ أَنْفُسِکُمْ إِلاَّ في‏ کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَي اللَّهِ يَسيرٌ» هیچ بلا و مصیبتی نه در زمین و نه در مورد خودتان رخ نمی دهد مگر این که پیش از آن که آن را پدید آوریم، در کتابی ثبت شده است به یقین ثبت رویدادها پیش از وقوع آنها ، بر خدا آسان است .»
همچنین الله جل جلاله در آیه شریفه 51 از سوی مبارکه توبه چنین فرموده است:
«قُلْ لَنْ يُصيبَنا إِلاَّ ما کَتَبَ اللَّهُ لَنا هُوَ مَوْلانا وَ عَلَي اللَّهِ فَلْيَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»
«به آنان بگو : جز آنچه خدا برای ما مقرّر کرده است چیزی به ما نمی رسد . او سرپرست ماست و چیزی در اختیار ما نیست و در هر حال به فرمان او عمل می کنیم و بر او توکّل داریم که مؤمنان باید فقط بر او توکّل کنند ( امور خود را به او وانهند و به فرمان و تقدیر او گردن نهند .(» طبعا حوادثی که در خارج از اراده انسانها رخ می دهد برای آنها مسئولیتی در بر نخواهد داشت. اما این انسان موظف به اخذ تدابیر لازمه است و در این خصوص مسئول می باشد. به این ترتیب اگر مسلمانی خود را در دامن حوادث رها کند و تدابیر لازم را اتخاذ ننماید این کارش با توصیه های دین اسلام مغایرت خواهد داشت. به همین دلیل است که رسول اکرم همواره از مسلمانان خواسته که تدابیر لازمه را در طول زندگی خود اتخاذ کنند. علمای اسلامی باطن قدر را در محدوده دانایی خداوند می دانند. زیرا انسان که در تنگنای زمان و مکان قرار گرفته است هرگز قادر به رسیدن به درکی فارغ از زمان و مکان ندارد. همین امر سبب شده تا حضرت رسول اکرم به ان گروه از اصحابش که اقدام به بحث در زمینه قدر می کرده اند هشدار بدهد.
مطابق آموزه های اسلامی فرد مسلمان باید فعال باشد و از بهانه اوردن به دلیل قضاء و قدر خودداری کند. براساس سنت اسلامی گفته می شود که هر چیز خوب ناشی از خداوند و هر چیز بد به دلیل تبعیت از نفس است. از سوی دیگر ایمان به قدر به معنای ایمان به ناظم هستی و نظم اعطا شده از جانب وی در سراسر کائنات است. به این ترتیب می توان گفت که ایمان به قضاء و قدر در میان مسلمانان مفاهیمی چون حریت طلبی، حکمت اندوزی، غایت اندیشی و صبوری را تشویق کرده و تعمیق می بخشد. رسول اکرم فرموده است:" کسی که به قدر ایمان داشته باشد از واهمه و حزن دور خواهد ماند."