فرانسه: جکوبن سیکولاریزم
تحلیل و تیکشیروو
تحلیل و تیکشیروو 22
فرانسه: جکوبن سیکولاریزم
تورکیه ویا ایریم مملکتلرمیزده گی اقلیتلرنینگ مکتب لریده عایله لرنینگ یهودی و عیسوی کییم لری کییب باله لری بیلن مکتب نینگ سیل علمی سیگه قتنشیشی نینگ منع قیلگن لیگینی اویلب کورینگ.
ایشانمه یسیز توغری می؟ بو چاغده بونقه نرسه قنداغ بولاله دی؟ بوقنداغ پس مانده لیک کور ذهن لیک دیب ایته سیز.
انقره ییلدیریم بایزیدعالی بیلیم یورتی سیاست علملر فاکولته سی باشلیغی پروفیسور قدرت بلبل نینگ موضوع بیلن تیگیشلی یازووینی تقدیم ایته میز.
بونقه بیر نرسه تورکیه ویا ایریم مملکتده ایمس فرانسه ده بولدی. فرانسه مسلمانلر اوچون انه شونقه بیر قرار آلماقده.
فرانسه ده سنا، حکومت تامانیدن تیارلنگن مکتب قانونی چوکاتیده مکتب سیل علمی لریده اوقووچیلرگه همراهلیک قیله دیگن عایله فردلری نینگ حجاب تاقیشی گه توسیق بولووچی ماده نی تصویب ایتیب چیقردی. بو قانون نینگ عملی بولیب باشله یشی اوچون پارلماندن هم اوتیشی شرط.
فرانسه معارف وزیری بلانکر مکتبلرنینگ سیل علمی پروگراملریده عایله لرنینگ دینی کییم کییب تقمس لیکلری اوچون قولیدن کیلگننی قیلیشیدن خبر بیردی. حجابلی آنه و یقین لری نینگ ایلک مکتب چاغیده گی باله لری نینگ سیل علمی لریگه قتنه شیش لری نینگ لائیک لیک بهانه قیلیب ، مکتب لرنینگ سیل علمی لریده عایله لرنینگ "موقتی دولت اداره سی ملازمی" صفتی گه ایگه بولگن لیگی باعث هیچ بیر دینی کییم و تقینلیک تقیشی ممکن ایمس دیب منع قیلووچی لایحه دن عبارت.
فرانسه ده غربی انچه مملکتده اینیقسه اروپاده بونگه اوخشش منع قیلووچی نرسه لر اینیدی نورمال بولیب قالگن. فقط بو آلدین دن هم یازوولریده بحث بولگندیک غرب نینگ قنداغ ایرکینلر بحرانی نینگ ایچیده ایکن لیگینی کورسته دی. بیز هم فرانسه نینگ بو طالع سیز ایرکین لیک بحرانی گه تماس قیلیب اوته میز.
بو لایحه یهودی و عیسوی لرگه قرته بونقه بیرنرسه نی اوز ایچی گه آلمه گنی اوچون تینگ لیک جهتیدن تنقید قیلیش ممکن. لیکن فرقلی یشش تورلرینی برهم اورووچی، فشار بیرووچی دینی ایرکین لر انسان حقلریگه ضد بیر نرسه نی تینگ لیک آتیدن هرکیم گه عملی قیلیش نینگ اوزی عیب دیر. تینگ لیک که هم ضد دیر. فقط مدافعه قیلینه دیگن یگانه نرسه فشار آستیده ایرکین لیک سیزلیکده تینگ لیک بولمس لیگی کیره ک.
مقصدیدن تشقری فشار اوچون استفاده قیلینگن بیر لائیک لیک
غرب اوچون لائیکلیک (سکولاریزم) دین اوروشلریدن نجات تاپیش اوچون مثبت و ایلگری بیر قدم دیر. فرقلی یشش شرطلری نینگ یشش حقینی، دین ایرکین لیگینی محافظه قیلیش اوچون یراتیلگن بیر میکانیزم دیر. بیزنینگ تاریخیمیز جهتیدن دین لر برچه فرقلی لیکلری بیلن بیرگه لیکده یشه ماقده لر. غربده لائیکلیکدن کوتیلگن نرسه اسلام نینگ بردبارلیک و عمومیت تبصره سی بیلن قرشی لنماقده دیر.
اسرائیل لیک تاریخ پروفیسوری یوال نواه حراری ایتگنلری بونی آچیق بیر شکلده نمایان قیله دی.
«اورته عصرلرده اروپاده همکارلیک (صمیمیت) دن اثر هم یوق ایدی… 1600- ییللری پاریسده همه کاتولیک ایدی. بیر پروتستان شهرگه کیرگودیک بولسه او اولدیریلردی. لندنده همه پروتستان ایدی. کاتولیکلردن بیری شهرگه کیرگودیک بولسه او هم اولدیریلر ایدی. انه شو دورلرده اروپاده یهوديلر هَیده‌لردی. مسلمانلرنی ایسه هیچ کیم خواهله‌مسدی. حال‌بوکه خوددی انه شو دورلرده، استانبولده، تورلی مذهبلرده‌گی مسلمانلر، کاتولیکلر، ارمنلر، اورته دوکسلر، روملر و بلغارلر یانمه-یان بختلی یشر ایدیلر».
غرب دولتلریده لائیک سیکولاریزم تورلی ایشانچ و تورموش طرزینی بیر توتیش واسطه‌سی، بیر میکانیزم صفتیده قبول قیلینیشیگه قره‌مه‌ی اینیقسه فرا‌نسه‌ده‌گی یوقاریده نامی تیلگه آلینگن قانون لایحه‌سیده اونینگ، کوپینچه دینگه بولگن باسیملرنی آرتتیرگن واسطه‌گه ایلنگنلیگینی کوزه‌تدیک. یوقاریده‌گی مثاللرده هم کوزه‌تیلگنیدیک دینلر فقط‌گینه سیاسي ایمس عینِ وقتده یشش جایلری نینگ همه تامانلریدن چیتله‌تیلماقده. بیر دیني باسیمگه توسیقلیک قیلینیشیگه حرکت قیلینر ایکن، سیکولاریزم تورموش نینگ هر بیر ترماغیده، برچه دینلرگه اوتکزگن ینگی دینگه اوخشه‌ب قالدی. اطرافینی دین عالِملری ایمس، مجلس و سود اداره‌لری بیلگیله‌گن ینگی دیندیک. سیکولاریزم تورلی تورموش طرزی نینگ یشش جایلرینی شونچه‌لیک چیکلر ایکن او آرقه‌لی باشقه‌ریلگن مملکتلر قَیسیدیر دین نامیدن باشقه‌ریلگنیده ایدی. بلکه او مملکت خیلمه-خیللیککه قرشی ینه-ده حکمرانلیک قیلووچی دیگن فکرده‌من. سیکولاریزم طفیلی تورلی ایشانچ و تورموش طرزیده‌گی جمعیت اجتماعي حیاتدن چیتله‌تیلیب، تعلیم، مدنیت، سیاسي محیط سیکولاریزم اساسیده یولگه قوییلیب، جمعیت نینگ بوتونله‌ی شو توشونچه‌ده‌گی انسانلردن عبارت بولیشی کوزلنسه اونده سیکولاریزم نینگ نا‌زیست یاکه کمونیست شخصلر یره‌تیشگه اورینگن توتالیتار تیزیمدن فرقی قالمه‌یدی.
باله‌لر اوستیدن گپیریش حقوقی کیمگه عاید؟
جکوبن سیکولاریزم توشونچه‌سی اینگ کوپ باله‌لرنی، تورلی ایشانچلرگه قرشی حمایه قیله‌دی. یوقاریده قید ایتیلگن مکتب سَیرلری مثالِده بولگنیدیک، فرزند دنیاگه آلیب کیلگن عایله نینگ، دیني جهتدن کیم ایکنلیگی، اونینگ اوز فرزندی بیلن سَیر علمی گه چیقیشی منع ایتیلماقده. بو وضعیتده باله نینگ تعلیمینی، مدنیتینی، کیم ایکنلیگینی انیقلب آلیش مسأله‌سیگه کیم قرار بیره‌دی دیگن سوال توغیلماقده. دولتمی یاکه عایله؟ اگر بو سوالگه دولت دیب جواب بیریلگودیک بولسه اونده نیمه اوچون کمونیزم، فاشیزم، نازیزم تنقید قیلینماقده؟ یاکه دولت او باله‌نی دنیاگه آلیب کیلگن عایله‌گه قره‌مه‌ی نیمه اوچون بونده‌ی حق و حقوقگه ایگه بولسین؟ عایله فرزندینی اینگ اساسي انسان حقوقلریدن محروم قیلگودیک بولسه اونده میلی بونگه دولت اره‌لشسین لیکن عادي شرایطده باله نینگ کیم ایکنلیگی، کیم بولیشی مسأله‌سیده عایله قرار بیره‌دی.
انگلا - سه‌کسون قاره اروپا سیکولاریزمی
انگلا سه‌کسون سیکولاریزمدن مقصد، دولت ایشلرینی دین تأثیریدن چیقریشدیر. شونگه قره‌مه‌ی بو مملکتلرده دین دولت مناسبتی بیر-بیری قتتیق مناسبتده دیر. مثلاً انگلستان قیرالیچه‌سی، عینِ وقتده رسمي روشده انگلیکان کلیساسی نینگ هم باشلیغی دیر.
اروپاده ایسه، «ایسکی رژیم» نینگ قوله‌شی آرتیدن سیکولاریزم آرقه‌لی آیدینلنیشنی کوزده توتگن و بو نینگ اوچون دین بیلن عرف-عادتلر نینگ نه‌فقط سیاسي میداندن بلکه اجتماعي محیطدن هم چیتله‌تیلیشی مسأله‌سی، دنیا نینگ هیچ قَیسی نقطه‌سیدن قیدیریب تاپیلمه‌یدیگن، کوز بیلن کوریب بولمه‌یدیگن بورچککه یه‌شیریب قوییلدی. اوشبو یاندشوو نینگ فرانسه انقلابیدیک قانلی انقلابلر نینگ، هیتلر و موسسولینی کبی قانلی رهبرلر نینگ انگلا سه‌کسون یورتلریده ایمس اروپاده کوزه‌تیلیشی نینگ مهم سببلریدن بیری، بوگونگی کونده هم یوقاریده نامی تیلگه آلینگن حدود نینگ عرقچی حزبلر اینگ کوپ حکمرانلیک قیلگن حدودلرده ا‌ورین آلیشیدیر. چونکه دین، عرف-عادت و وطنداش دولت اورته‌سیده‌گی واسطه‌چی تشکیلاتلر بوتونله‌ی یوق قیلینگنیده، همه نرسه عقلگه باغلنگنیده، انه شو عقل و عقل آرقه‌لی تشکیل تاپگن دولت و رهبرینی چیکله‌یدیگن هیچ قنده‌ی عنصر قالمه‌دی دیگنیدیر.
سوزلریمنی فرانسوز عیال یازووچیلردن بیری سیمانی دی به‌ووایر نینگ بیر سوزی بیلن تماملشنی معقول تاپدیم یعنی یازووچی شونده‌ی دییدی: انسان اوچون یره‌تیلگن مفکوره‌لرگه شونچه‌لیک باغلندیک کی، حتا انساننی اونوتدیک».
انقره ییلدیریم بایزید عالی بیلیم یورتی سیاست علملر فآقولته سی باشلیغی پروفیسور قدرت بلبل نینگ موضوع بیلن تیگیشلی یازووینی تقدیم ایتدیک.
