Jahon iqtisodiyoti 20-qism

Yaqin sharqning boy neft zaxiralarini o’z ichiga olgan Ko’rfaz o’lkalari, dunyoda ulkan neft  ishlab chiqaruvchilar sifatida xalqaro bozorlarda katta salohiyatga ega. Birlashgan Arab Amirliklari, Saudiya Arabiston, Quvayt, Qatar kabi davlatlar neft tijoratida faol rol o’namoqda. 755 milliard  dollar yalpi ichki mahsulot hajmi bilan Turkiya hududda eng rivojlangan iqtisodiyot hisoblanmoqda.

Mintaqa davlatlari bilan aloqalarni rivojlantirishga davom etgan Turkiyaning Ko’rfaz davlatlari bilan siyosiy va iqtisodiy jihatdan kuchli aloqalari mavjud. Bu tashqi tijoratga ham ijobiy aks etgandir. Muhim tijoriy sheriklardan biri bo’lgan Turkiyaning, Ko’rfaz o’lkalari bilan tijorat ham rivojlangandir. Tashqi tijorat hajmi 9,1 milliar dollar bilan Birlashgan Arbab Amirliklaridan keyin 4,9 milliard  dollar bilan Saudiya Arabiston kelmoqda.

Turkiya eng buyuk tijoriy  sherik sifatida ko’rgan Birlashgan Arab Amirliklari bilan yillik tijorat hamini 36 % orttirgan. Bu ikki o’lka o’rtasida turli sektorlarda hamkorlik, sheriklik va investitsiyaning rivojlanishi namuna tashkil etadi. Turkiyadagi Saudiya Arabistonlik investitsiyalarga nazar solganda so’ngi 10 yil ichida ma’lum nispatda ortgani kuzatilmoqda. Ikki o’lka o’rtasidagi bu investitsiyalar esa asosan to’qimachilik va turizm sektorida rivoj topgandir.

Turkiyaning so’ngi yillar Ko’rfaz davlatlari bilan faol bo’lgan aloqalarida Qatar alohida bir ahamiyatga ega. Qatar, 21 farqli davlat bilan olib borgan LNG eskporti bilan dunyoda birinchi o’rinda LNG esportchisi vaziyatida. Tabiiy gazni tashqi bozorlargan ta’minlagan Turkiya eas LNG importining 68 % Qatardan ta’minlamoqda. Milliy siyosat doirasida LNG tijoratida sarmoyalarni orttrishga boshlagan Turkiyaning Qatar bilan mavjud tijoriy aloqarni uzoq muddatda muvozanatli bo’lishi kelajakda ham muhim. Bu nuqtai-i nazardan ko’rfazdagi banklarning Turkiyada shaxobchalarni xizmatga kiritishi, Ko’rfaz davlatlaridan kelgan sarmoya uchun jozibador bo’lgandir. Hudud bilan Turkiya o’rtasida ish imkoniyatlari va investitsiyani orttirishni mo’ljallagan bu kirishuv, Turkiyaning  iqtisodiy jihatdan moslashishi uchun muhim.

Turkiya va Ko’rfaz o’lkalaridan keladigan investitsiyalarning ortishida o’nga chiqgan bir boshqa omil, kelajakda Turkiyaga samoya kiritishni mo’ljallagan shirkatlar manba ta’minlaydigan Turkiya-Ko’rfaz fondi bo’ladi. Turkiya-Ko’rfaz o’lakalari o’rtasidagi rishtalarga ijobiy hissa  qo’shadigan ushbu fondlar, Turkiyada investitsiya e’htiyoji yudori darajada bo’lgan finans, infratuzilma, energiya sektoriga o’tkazilganda bu sektorlarga katta hissa  qo’shadi.

Turkiya va Korfaz o’lkalari o’rtasida tashqi tijorat hajmi, so’ngi 15 yil ichida olib borilgan hamkorlik doirasida iqtisodiy o’sish kuzatilgandir. Mintaqa davlatlari  bilan Turiya o’rtasida tijoriy  aloqalarning kelajakda ham rivojlanishi uchun hissa qo’shadi.

Mahsulotlar va o’lkalar o’rtasida o’zkazilgan faoliyatlarda o’nga chiqgan tashqi tijoratda Turkiya va Ko’rfaz o’lkalari orasidagi say-harakatlar mintaqaviy tijorat tarmog’ini kuchaytiradigan xususiyatda. Shuningdek izlanadigan sherikliklar Turkiyaga jiddiy bir Ko’rfaz sarmoyasini ham keltiradi. O’zaro investitsiya kiritish dastagi bilan mintaqa davlatlari va Turkiyaning ham siyosiy ham tijoriy aloqalarini kelajakda yana ham rivojlanishi kutilmoqda.