Jahon iqtisodiyoti 7-qism

Dunyo davlatlari faqat bir energiya manbaiga to’be bo’lmaslik uchun energiya turlarini orttirish va boshqa energiya manbalaridan foydalanish uchun siyosat izlashga boshlagandir. So’ngi 20 yil ichida asosan qayta ishlab chiqarilgan energiya manbalariga alternativalar ko’paygan. “Tabiiy yo’llar orqali qo’lga kiritilgan va davomli bo’lgan energiya manbai”ni boshqa energiyalardan ajratib turgan eng muhim xususiyati, davomli bo’lishidir.

Bunlar, quyosh, shamol, geotermal, gidrolik, bioturlar, to’lqin va vodorod energiyasidan tashkil topmoqda. Ushbu manbalar keng potensialga ega bo’lishiga qaramasdan umuman nazar solganda yer osti zaxiralari birinchi navbatda joy olmoqda. Lekin so’ngi davrlar kiritilgan sarmoyalar va texnologik taraqiyot, qayta ishlab chiqarilgan energiyaga bo’lgan talabni ham orttirgan.

Dunyo bo’ylab 2015 yildan beri bu sohada kiritilgan sarmoyalarga nazar solganda, Xitoy birinchi navbatda joy olmoqda. Xitoydan keyin AQSh, Yaponiya, Angliya va Hindiston kelmoqda. Qolaversa bu manbalar elektro energiya ishlab chiqarish sohasida ham alohida ahamiyatga ega. Dunyo bo’ylab Ishlab chiqarilgan jami elektrik energiyasining 23,7 % mana bu manbadan ta’minlanmoqda.

Kun o’tgan sari rivojlanib borayotgan bu energiya manbaining uluji cheklangan vaziyatda. Buning asosiy sabablari esa; rivojlangan o’lkalardagi talabning susligi va mavjud shartlarni o’zgartirish uchun vaqt kerakligi, rivojlanayotgan o’lkalarda esa energiya talabining yer osti manbalaridan ta’minlangani kuzatilmoqda.

Turkiyada esa ishlatilgan energiyaning katta bo’limi tashqi bozorlardan ta’minlanganiga qaramay so’ngi 15 yil ichida yaxshi o’zgarishlar kuzatilgan. Yer osti yoqilg’isi ko’p ishlatilgan Turkiyada energiya siyosati, energiya turlarini ko’paytirish, eh’tiyojni mahalliy manbalardan qoniqtirib tashqariga to'be bo’lmaslik va energiya iste’moli natijasida maydonga chiqgan zararlarni kamaytirish doirasida siyosat izlanmoqda.

2002 yil bu energiya kuchi 12 ming 277 Mw. Bo’lgan Turkiyada 2016 yilidan e’tiboran bu 172 % o’sib 33 ming 352 MWga ko’tarilgandir. Lekin enektrik ishlab

chiqarishning tahminan 10 % (gidrolik elektrikdan tashqari) tabiiy energiyadan ta’minlagan Turkiya, bu jihatdan maqsadiga muvaffaq bo’lish uchun vaqt kerak.

Turkiya mavjud geografik joylashuvi natijasida tabiiy energiya manbalari jihatidan boy bo’lishiga qaramay, bularni ishlab chiqarish mavzusida hanuz yetarli saviyada emas. Mavjud manbalardan to’liq foydalanmasligining orqasida buning xarajatlari va qonuniy kamchiliklar turadi. O’lkadagi energiya to'beligi nazarga olinganda mavjud manbalardan foydalanish Turkiya jihatidan yaxshi bo’ladi.

Tabiiy manba turlarini ko’paytirish bilan bir qatorda xavfsizlik o’rnatish muhim bir masala. Bu sohada texnologiya bozorining rivojlanishi va iste’mol qilish bilan birga Turkiya energiya tijoratida markaz bo’lish uchun katta qadam tashlagan bo’ladi.