Turkiya nazaridan yaqin sharq 9-qism

Liviya, 2014 yildan beri ikki hujkumatli bir ko'rinishda. U kundan beri BMT orqali bir milliy birlik hukumatini vujudga keltirish g'ayratlari davom etmoqda. Mana un kundan buyon tashqarida aralashuv bo'lib bo'lmasligi muhokama qilinmoqda.

Lekin 2014 yilining o'rtalaridan beri kun tartibida bo'lgan mavzuga aylandi. Kimlarning oraga kirishi ham alohida bahs mavzusi. Bilinmagan esa, qachon va qanday bo'lishi, Liviya bo'ylab kimlar birga harakat qiladi va bu guruhlar o'rtasida qanday kelishuv ta'min etish esa bir muammo.

Demokratik tamoyillarga munosib o'tkazilgan 2012 yili 7 Iyul saylovidan keyin vujudga kelgan Milliy Umumiy Kengressda hech qaysi bir siyosiy tashkilot yakka hukumat tuzadigan darajada ovoz olishiga muvaffaq bo'la olmagan. Shu bois saylovdan keyingi boshqaruv barcha guruhlarlarning milliy birlik hukumati xususiyatida edi. Bunga qaramay Milliy Xavfsizik Kengashi milliy birlik kabi faoliyat olib bormadi. Saylovdan oldin nomzodlardan biri bo'lgan Mahmud Jibrilning siyosiy ittifoqdoshi Musulmon Qardoshlarning atrofidagilar bilan kuchli raqobatga o'tgan. Siyosatchilar o'rtasidagi bu kurash, Qaddofi rejimi to'natilgandan keyin tiklanmagan xavfsizlik kuchlari bir-biri bilan to'qnashuvga o'tgan. O'lkada faol bo'lgan 200 dan ziyod milis guruhi va 200 mingdan ziyod milis kuchi mavjud.

2013 yili Misrda Musulmon Qardoshlar tarqatilgandan keyin Liviyada bunga o'xshash o'zgarish bo'lmasligining sababi, bu harakatning ichida joy olgan siyosiy ittifoqning faol siyosiy kuchga ega bo'lishidir. 2014 yili bilan solishtirganda, Amerika razvetkasi bilan bog'li bo'lgani bilingan General Halife Hafterning, Ko'rfaz o'lkalari va Misr sherikligi nomi ostida oraga kirishi siyosiy va harbiy ahvolni yana ham og'irlashtirgan. Musulmon Qardoshlar chetlagani uchun faoliyatga o'tgan Hafter, Jibril va ittifoqdoshlaridan dastak olgandir. Hafter, o'ziga xalqaro qonuniylik qozontirish uchun terrorga qarshi kurash shiosi bilan harakat qilgadir.

2014 yili Iyun oyidan beri Sharq va G'arbda farqli milis guruhlari jang qilishga boshlagan. Ayni paytda o'lkada ikki alohida hukumat maydonga chiqgan. Poytaxt Tripoliyada Musulmon Qardoshlar va Mistara jangarilarining markazini Milliy Xavfsizlik Kengashi bilan o'lkaning sharqidagi Toruk shahrida faoliyat olib borgan Vakillar Majlisi, bir-biriga raqib sifatida o'z boshida qolgan edi. Lekin xalqaro jamoatchilik, 2014 yili Iyun ishtirok etish nisati past bo'lgan saylov natijasida tashkil topgan hukumatni rasmiy ravishda qabul qildi.

O'lkada avj olib borayotgan muvozanatsizlik, ikki o'zgarishni oldini ochib, G'arbda harbiy operatsiyani kun tartibiga keltirgan: Afrikadan Yevropaga ko'chmanchilarning Liviya ustidan o'tishi va DEASH Liviyada o'ziga joy topib kuchlaygan.

Liviyadagi to'qnashuvlar ichki urushga tomon borar ekan bundan qayg'ulanib ilk qadam tashlagan va tomonlarni kelishishiga Turkiya g'ayrat qilgan. Lekin har siyosiy tashkilot bilan dialog olib borgan Turkiya, boshqa o'lkalar misoli Musulmon Qardoshlarga qarshi uslubi tufayli Tobruk hukumati tomonidan go'yoki dushman e'lon qilingan. Ko'rfaz va Misrning dastagagi qaramay Hafter Kuchlari Tripoliya hukumatining qurolli kuchlariga qarshi tura olmagach, G'arb davlatlari BMT orqali tomonlar o'rtasida kelishuv va milliy birlik hukumati qurishga intilgan.

Rasmyi ravishda tan olingan Topruk hukumati, G'arb davlatlari tomonidan oraga kirishi talab qilingan. Ma'lum muddat Misr va Birlashgan Arab Amirliklaridan ham yordam olgan. Lekin G'arbning ko'ngilsizligi Misrda harbiy yordamdan siyosiy dastakka o'tgan. Tobruk hukumati Rossiyaga ham imo qilgan. G'arb davlatlari Tobruk hukumatining talabiga binoan amalga oshiriladigan amaliyotning noqonuniy bo'lishini tushunmoqda.

Boshda Hafter bo'lib Tobruk hukumatini vujudga keltirgan siyosiy guruhlarga qaramay Tripoliya hukumatini tashkil etgan guruh, BMT orqali aralashuvga ijobiy qaramagan. Mana unda Turkiyaga oraga kirgan, Tripoliya hukumatini dialogga o'tishga ko'ndirgan. Har ikki tomonda biri boshqasidan ustun bo'lish imkoni yo'qligi va to'qnashuvlar davom etgan sari Liviyaga katta zarar bergani bildirilmoqda. Shu bois, Turkiya Liviyada muvozanatni nazarda tutgan uslubda bo'lgan.

Tripoliya va Tobruk hukumati 2015 yili Iyun, Dekabr oyi o'tkazilgan uchrashuvlar doirasida fikir o'zgachaliklarini bartaraf qilgandir. Bu kelishuvlar doirasida vujudga keltgan 9 kishilik Milliy Moslik Hukumati belgilagan ilk Vazirlar Kengashi Tobruk hukumati tomonidan tasdiqlanmagan va 17 vazirdan ziyod bo'lmalsigi talab qilingandir. Yangi kabinet ijobiy javob kutmoqda.

Lekin bu orada AQSH, Liviyada uchuvchisiz vositalar bilan operatsiyalarni boshlatgandir. Tahmina bir hafta oldin Tripoliya yaqinlaridagi DEASH nuqtalari nishonga olindi. Ayrim xabarlarga ko'ra, Fransiyaning Hafterga yordam berish uchun maxsus desantlarni Bingazega yuborgani maydonga chiqdi. Bu holat endi G'arb davlatlarining kutishga toqati qolmaganini ko'rsatmoqda. Shuning uchun, tezda yangi kabinet qurish uchun bosimlarni ortirilishi tushunilmoqda.