دونیادا ایز بیراخان تورک بؤیوک‌لری (4)
"دونیادا ایز بیراخان تورک بؤیوک‌لری" پروقرامی‌نین یئنی بؤلومونده؛ دونیا تاریخی‌نین ایستیقامتینی دگیشدیرن، سیاسی گوجو و نیظامی ذکاسییلا بیلینن، داهی بیر قوموتانی اولان، تیمورلولار امپراتورلوغونون قوروجوسو امیر تیمور حاقیندا دانیشاجاغیق.
دونیانین ان بؤیوک حؤکمدارلاری و فاتیح آراسیندا یئر آلان امیر تیمور، 9 آوریل 1336-جی ایلده تورکوستانین کئش شهرینده آنا‌دان اولموش‌دور. آتاسی امیر توراغای، بارلاس بویونون رئیسی و آناسی تیگین خاتوندو. تیمور او دؤورون علم‌لرینی و عینی زاماندا ساواش تکنیک‌لری و سرکرده‌لیک معلومات‌لارینی، آتاسی‌نین یادیمی ایله ان یاخشی تعلیمچی‌لری اؤیرندی. تیمور، آتاسی‌نین اؤلومون‌دن سونرا امرلر آراسین‌داکی اختیلاف‌لار اورتایا چیخینجا سیاسته قاریشماغا باشلادی. 1370-جی ایلده تیمورلا پروبلم‌لر یاشایان ماورالنهر حاکمی امر حسین اؤلدوکدن سونرا، تیمور تک باشینا او بؤلگه‌نین حاکمی اولدو و سمرقندده تخته چیخدی. بو تاریخ، کیمسه‌نین تخمین ائتمدیگی، دونیادا بؤیوک بیر دییشیکلیگین باشلانغیجی ایدی. چونکی تیمور آرد آردا تشکیل ائتدیگی سفرلرله، خوارزم، دشت قیپچاق، ایران، عراق، هیندیستان، آذربایجان و سوریه‌نی اله کئچیردی. 1389-جو ایلده آرتیق اویغورلار اونون امری آلتینا گیرمیشدی. آلتین اوردو حؤکمداری توختامیش، امیر تیمورا خیانت ائدینجه ایکی دفعه اونو مغلوب ائتدی و ایتیل چایی‌نین شرقینی حاکمیتی آلتین‌داکی تورپاق‌لارا علاوه ائتدی. سوریه‌نی اله کئچیردیک‌دن سونرا 1402-جی ایلده "آنکارا ساواشی" نتیجه‌سینده ییل‌دیریم بیازیدی اودوزمانی اوغرادیب عثمانلی تورپاق‌لاری‌نین بیر قیسمینی ده حاکمیتی آلتینا آلان تیمور، بئله‌لیکله چین‌دن هیندیستانا، خوراسان‌دان آنادولویا قدر گئنیش بیر آسیا جوغرافیاسینا حاکم اولدو .
ساواش‌لارین بیرینده ساغ آیاغی یارا‌لانان و او گون‌دن سونرا آخسایاراق گئدن تیمور، دوشمن‌لری طرفیندن تیمورلنگ یعنی آخساق تیمور لقبیله مشهور اولدو. آیریجا ماوراالنهر حاکمی امر حسینین باجیسییلا ائولندیگی اوچون، 'کورکن معناسینی وئرن کورکن لقبیله دا تانینمیش‌دیر.
بوتون ساواش‌لاری بؤیوک بیر قابیلیتله قازانان امیر تیمور، آنادولودان چکیلدیک‌دن سونرا چینه ائتدیگی سفر اثناسیندا 18 فوریه 1405 تاریخینده 71 یاشیندا حیاتینی ایتیردی و سمرقندده اؤزونون اوّلدن حاضیرلاما امری وئردیگی مکاندا دفن ائدیلدی. تیمورون توربه‌سی، تورک-ایسلام معمارلیغی‌نین ان گؤزل نومونه‌لرین‌دن بیری‌دیر.
--------------------
امیر تیمور آنا دیلی اولان تورکجه‌نین یانیندا، موغولجا، عربجه و فارسجانی دا چوخ یاخشی اؤیرنمیشدی. ایسلام دینیله اسکی تورک اینانجینی بیرلیکده یاشاماسینا باخمایا‌راق، ایسلام دینینه چوخ باغلی ایدی. قوران کریمی ازبردن اوخودوغو بیلینمکده‌دیر. طبیعی اولا‌راق ایشغال ائدیلن تورپاق‌لارین اها‌لیسی طرفیندن "قان تؤکوجو" اولا‌راق بیلینیب، دؤورون تاریخچی‌لری طرفیندن بو شکیلده گؤستریلمه‌یه چالیشیلسا دا، امیر تیمورون حیاتی و ائتدیک‌لری اونون علمه، مدنیته و صنعته سون درجه دیر و اهمیت وئردیگینی گؤستریر. گئتدیگی هر یئرده اورانین علم و مدنیت اینسان‌لارینی، بؤیوک صنعتچی‌لرینی چاغیریب اونلارا سوال‌لار سوروشماسی، بعضن علمی مذاکیره‌یه گیرمه‌سی و سونوندا اونلارا هر جور دستک تامین ائتمه‌سی؛ امیر تیمورون ان اهمیت‌لی نومونه‌لرین‌دندیر.
تیمور، باشکند سمرقندین احتشامینی آرتیرماق اوچون صنعتچی‌لری، صنعتکارلار، علم اداملارینی، شاعرلری، دین آداملارینی سمرقنده چکمه‌یه چالیشمیش حتی بعضن اونلاری زورلا سمرقنده گئتیرتمیشدیر.
ایندیکی واختدا اورتا آسیا، خوراسان، ایران، هیندیستان وس.ده تیمور دؤورونه عاید یوزلرله محتشم تاریخی اثر وار.
تیمورون فیزیکی خوصوصیتلریله باغلی دا تاریخچی‌لر و آراشدیرماچی‌لار آراسیندا فیکیر یاخین‌لیغی واردیر. قدیم دؤورلره عاید عرب قایناق‌لاردا، تیمورون بویونون اوزون، بدنی‌نین هیبت‌لی، چیگین‌لری‌نین گئنیش، باشی‌نین بؤیوک و آلنی‌نین گئنیش اولدوغو ایفاده ائدیلمکده‌دیر. یئنه بو قایناق‌لارا گؤره، اللری و آیاق‌لاری ایری، قول و قیچ‌لاری ایسه اولدوقجا اوزون و قالین ایدی.
ماراقلی اولان بودور کی، 1941-جی ایلده سووئت آنتروپولوق میخائیل گئرسیموف، تیمورون مزارینی آچدیراراق قروپویلا بیرلیکده ائتدیگی سوموک آراشدیرما‌لاریندا، اونون 1.73 سانتیمتر بویدا، گئنیش سینه‌لی و بویوک آلماجیق سوموک‌لو بیری اولدوغونو تثبیت ائتمیش‌دیر.
امیر تیمور، تاریخده ان چوخ ایز بوراخان شخصیت‌لردن‌دیر. اؤلومون‌دن عصرلر کئچمه‌سینه باخمایا‌راق هله آراشدیریلان، ائتدیک‌لری و ائتمک ایستدیک‌لری اوزرینده تفسیرلر سونولان بیر اینسان اولا‌راق دونیایا تأثیر قویمایی باجارمیش‌دیر. بلی، تیمور بیر چوخ بینا ییخمیش، بیر چوخ شهر داعیتمیشدیر. لاکین اونون ائتدیردیگی رصدخانا، مدره‌سه‌لر، علم و مدنیت مرکزلری‌نین دونیا مدنیتی‌نین اینکیشافین‌داکی رولونو اونوتماق دا مومکون دئییل.
