Azärbaycan - Awrupa Berlege mönäsäbätläre

     Awrupa Berlege küp yaqlı xezmättäşlek häm partnyerlıqqa zur ähämiyät birgän Azärbaycan tışqı säyäsätendä möhim urın alıp tora. 2004 nçe yılda Awrupa şurası Awrupa Berlege belän Awrupanıň könçığış häm könyağında urnaşqan 16 çiktäş il arasındağı säyäsi, iq’tisadi häm iminlek mönäsäbätlären şäkelländergän Awrupa kürşelär säyäsätenä Azärbaycannıň quşıluı turında qarar qabul itte.

2009 nçı yılda Azärbaycan, Gruziya, Ärmänstan, Ukraina, Belarus’ häm Moldova belän ike yaqlı xezmättäşlekne nığıtu häm Awrupa kürşelär säyäsäte qısasında küp yaqlı xezmättäşlekne däwam itterü öçen Awrupa Berlege Könçığış partnyerlığı kereşüen başlattı.

     Bügenge köndä Awrupa Berlege Azärbaycannıň töp säwdä partnyerlarınnan berse. 2016 nçı yıl mäğ’lümatlarına kürä, Awrupa Berlegeneň Azärbaycannıň tuplam säwdä êçendäge payı 34,93% täşkil itä. Ğomumän alğanda Awrupa Berlegeneň Azärbaycannıň tuplam êksportında yuğarı payğa ,ämma çağıştırmaça tübän däräcädä importqa iyä buluı Azärbaycannıň Awrupa Berlege belän säwdä profiŝitı birüe mäğ’näsenä turı kilä. 2016 nçı yılda ilneň tuplam säwdä profiŝitı 2 milliard 11 milion dollarğa citte. Monıň 1 milliard 73 million dolları Awrupa Berlege  belän bulğan säwdä profiŝitı.

Awrupa Berlege Azärbaycannıň möhim säwdä partnyerı bulğanğa kürä Baqı iq’tisadi mönäsäbätlärne tağın da üsterügä zur ähämiyät birä.Neft’ häm tabiği gaz Azärbaycannıň iň küp êksportlağan äyberläre bulğanğa ilneň Awrupa Berlege belän säwdäse zur külämdä dönya neft’ bäyälärenä bäyle. Mäsälän, 2014 nçe yıl urtalarınnan başlap global’ neft’ bäyäläreneň kisken räweşta töşüe säbäple ike yaq arasındağı säwdä küläme 2014 nçe yılda 13 milliard 89 milliom dollar bulğanda, 2016 nçı yılda 6 milliard 17 millionğa töşte. Şuňa kürä neft’ bäyäläre tübän däräcädä däwam itkän oçraqta yaqın kiläçäktä Azärbaycan häm Awrupa Berlege arasındağı säwdä möhim külämdä artmayaçaq.

     Awrupa Berlegeneň Awrupa kürşelär säyäsäte qısasında kürşe, çiktäş illär belän yäşägän problemalarınıň oxşaşları Azärbaycan belän dä küzätelä. Awrupa Berlege äğ’zalıq perskpektivası täq’dim itä almağan oçraqlarda illärdäge demokratik reformalarnı täêmin itü maqsatları da telängän näticäne birmi.

Mondıy şartlarda Awrupa Berlegeneň kim digändä ênergiyä belän täêmin itü iminlege kebek möhim mänfäğät’lären qızıqsındırğan illär belän mönäsäbätlärendä täêsirle bula aluınıň berdänber yulı – bäreleşlärne çişü mäs’äläsendä tağın da aktiv rol’ aluı. Azärbaycan da Awrupa Berlegennän kürşelär säyäsäte qısasında ik yaqlı mönäsäbätlärne üsterüdän bigräk  Yuğarı Qarabax problemasında tarafsız räweştä tağın da aktiv aradaşçı rol’ başqarırğa kereşüen kötä. Bügenge köndä Azärbaycan cirläreneň 20%ı Ärmänstan yawlawı astında. Bu isä Awrupa Berlege belän iq’tisadi xezmättäşlek häm kapital saluda kirtä barlıqqa kiterä.

     Awrupa Berlegeneň Gruziya problemasındağı kebek Azärbaycannıň da cir bötenlegenä yaqlaw kürsätüe zarur, fäqät’ bu yaqlaw bik çiklängän. Awrupa Berlege Azärbaycan belän mönäsäbätlärendä daimi räweşta beldergäne kebek ışanıçlı häm yaqın partnyer buluın Yuğarı Qarabax problemasında Azärbaycannıň cir bötenlegen yaqlawçı qararlar qabul itep konkret adımnar yasap kürsäta ala. Monıň öçen täwge adımın töp çişeleş mexanizmı bularaq qorılğan Awrupa iminlek häm xezmättäşlek oyışmasınıň Minsk barışında aktiv rol’ başqarıp yasıy ala.

2012 nçe yılnıň mart ayında Awrupa parlamentınıň tışqı mönäsäbätlär komitetı Awrupa iminlek häm xezmättäşlek oyışmasınıň Yuğarı Qarabax problemasın çişüdän cawaplı Minsk törkemendä Franŝiyanıň urınınıň Awrupa Berlege belän almaştırunı täq’dim itte. Monıň belän bergä Awrupa Berlege äğ’za illärneň üz milli säyäsätlären Awrupa Berlege mänfäğät’lärennän östen totu arqasında Yuğarı Qarabax problemasın çişüdä xäräkät itä almıy torğan wäzğiyät’tä. Awrupa Berlegeneň tışqı säyäsättä täêsirle buluı üz êçke problemaların çişügä bäyle. Awrupa Berlege ike yaqlı häm regional’ platformada küpme genä kiň qırlı säyäsätlär alıp barsa da regional’ bäreleşärne çişüdä uňışqa ireşä almıyça torıp yaqın moxitında strategik aktyer bularaq täêsirle buluı mömkin tügel.

     Näticä yasap şunı äytergä kiräk,Azärbaycan-Awrupa Berlege mönäsäbätläre Törkiyä cähätennän dä bik möhim. Törkiyä häm Azärbaycan ber-bersen ber millät ike däwlät bularaq bäyäli. Bu säbäple Azärbaycannıň Awrupa Berlege belän mönäsäbätläre Törkiyä – Awrupa Berlege mönäsäbätlärenä dä turıdan – turı yoğıntı yasayaçaq.