نگاهی سیاست خارجی تورکیه و آذربایجان، یک ملت با دو دولت

26 سال ازانعقاد معاهده ایجاد روابط دیپلماتیک میان آذربایجان و تورکیه که در تاریخ 14 جنوری 1992 امضاء شد می گذرد. خواستیم مطلبی را که در آن روابط تورکیه با جمهوری آذربایجان و اثرات آن بر منطقه مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت را بقلم دکتر جمیل دوغاچ ایپک عضو هیات علمی گروه روابط بین الملل دانشگاه قاره تگین تورکیه نوشته شده است.

جمهوری تورکیه، استقلال جمهوری آذربایجان که در 30 آگوست 1991  اعلام کرده بود را در روز 9  نوامبر همان سال به رسمیت شناخت. روابط دیپلماتیک بین تورکیه و آذربایجان در تاریخ 14 جنوری سال 1992 تاسیس شد. در سال 2010، با هدف توسعه هرچه بیشتر روبط میان دو کشور،  مکانیزم شورای همکاریهای عالی استراتژیک فی مابین دو کشور تشکیل شد. از دیگر مکانیزمهای تشکیل شده با جمهوری آذربایجان تشکیل اجلاسهای سه گانه تورکیه- جمهوری آذربایجان- گرجستان، تورکیه-جمهوری آذربایجان -ایران و تورکیه-جمهوری آذربایجان –تورکمنستان است که درتامین ثبات منطقه و حفاظت از صلح و رفاه، تاثیر فراوانی داشته است. 

پروژه خطو لوله نفت خام باکو-تفلیس-جیهان  و پروژه خط لوله گاز طبیعی باکو-تفلیس-ارزروم که در راستای انتقال دخایر انرژی خزریانی آذربایجان به اروپا تاسیس شد نقش بسیار مهمی در توسعه گام اول مناسات میان تورکیه و جمهوری آذربایجان داشته است. همچنین خط آهن باکو- تفلیس – قارص نیز روابط دو کشور را بیش از پیش به هم نزدیک کرده است. در حال حاضر ارزش تجارت بین دو کشور حدود 5 میلیارد دالر است. هدف دو کشور ارتقای ارزش تجارت به سطح 15 میلیارد دالر در سال 2023 است.

در چارچوب همکاری های نظامی میان آذربایجان و تورکیه، دو کشور در زمان های مختلف و به منظور بهبود توان و هماهنگی نیروهای مسلح دو کشور اقدام به برگزاری مانورهای نظامی مختلفی کرده و می کنند. به عنوان مثال در آخرین مانور  که در ماه می  سال 2017 در منطقه ای در نزدیکی باکو برگزار شد هزار سرباز ، 80 تانک و واسطه یی نظامی زرهی، 60 توپ و خمپاره، 12 هلیکوپتر تهاجمی Mi-  35 و Mi-17   همراه با هلیکوپترهای ترانسپورتی و نیز سیستم های دفاع هوایی به مدت 5 روز برگزار شد. 

اساس روابط آذربایجان و جمهوری تورکیه را اعتماد متقابل و همبستگی در مجامع بین المللی تشکیل میدهد. هر دو دولت در سازمان ملل متحد، سازمان امنیت و همکاری اروپا، شورای اروپا، سازمان همکاری های اقتصادی بحیره  سیاه، شورای کشورهای تورک و همچنین سازمان همکاری های اسلامی عضویت دارند.

تورکهای آذربایجان نیز همانند تورکهای تورکیه از شاخه تورکهای اوغوز هستند. قومیت، دین، تاریخ، فرهنگ و زبان مشتورک این دو کشور را بیش از پیش به هم نزدیک کرده است. روابط دو جانبه تورکیه-آذربایجان بسیار گسترده و همه جانبه است. مقامات هر دو کشور پس از برگزیده شدن از سوی ملت نخست به کشور مقابل سفر می کنند. هدف هر دو کشور ایجاد ثبات و صلح در منطقه است. روابط دو کشور هیچ تهدیدی برای هیچ کشور دیگری نیست. روابط  میان تورکیه - جمهوری آذربایجان با مفهوم واقعی "همکاریهای استراتژیک" به طور کامل مطابق است. بین دو کشور از 26 سال روابط برادرانه و مستحکمی ایجاد شده است که پاینده و جاوید می باشد.

تورکیه، برای حل مسئله قره باغ کوهستانی در چارچوب تمامیت ارضی و حاکمیت آذربایجان از طرق  مسالمت آمیز تلاش می کند. در این زمینه، تورکیه به عنوان عضوی از سازمان امنیت و همکاری اروپا به صورتی پیوسته از روند حوادث در خطوط جبهه آذربایجان و ارمنستان ابراز نگرانی کرده و در هر فرصتی خواستار آغاز مذاکرات میان دو کشور است. متاسفانه، کشورهای سه گانه گروه مینسک هنوز قدم تعیین کننده ای برای حل بحران قره باغ برنداشته اند. اگر چه تصمیمات بین المللی در این زمینه وجود دارد، اما تداوم این روند واقعا تاسف بار و نگران کننده است.

مقوله دفاع، از اهمیت زیادی در همکاریهای استراتژیک دو کشور برخوردار است. همچنین موضوع انرژی بین دو کشور امری بسیار مهم است. در حال حاضر پروژه TANAP (پروژه خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی) به یک پروژه جهانی تبدیل شده و به سرعت در حال پیشرفت است. موقعیت و اهمیت استراتژیک تورکیه و جمهوری آذربایجان  با اتمام TANAP بیش از پیش افزایش خواهد یافت. 

 در 14 اکتبر 1921 وقتی که ابراهیم ابیلوف نماینده جمهوری آذربایجان در انقره اعتمادنامه خود را به مصطفی کمال آتاتورک کرد رهبر جهان تورک اظهار داشت: "شادی آذربایجان شادی ما و غم و اندوه وی غم و اندوه ما، است". دهها سال بعد حیدر علی یف رییس جممهور آذربایجان مستقل نیز در مورد روابط دو کشور گفت: "ما یک ملت، با دو دولت هستیم." این دوستی و برادری ناگسستنی و جاوید میان این دو کشور علاوه بر روابط تنگاتگ و همه جانبه میان این دو کشور ترم و مسلمان، به صورت مشهود و در سطح بسیار عالی در مناسبات میان رجب طیب اردوغان و الهام علی یف روسای جمهوری تورکیه و آذربایجان نیز دیده می شود.