تحولات اخیر در شمال افغانستان به چه معنی است؟

رحیم‌الله فرزام، پژوهشگر حوزه ایران و بازیگران غیردولتی در شرقمیانه و کارشناس مسائل افغانستان در مرکز مطالعات ایرانی انقره "ایرام" طی گزارشی گفت: با توجه به اینکه هنوز دلیل قانع‌ کننده‌ای برای بازداشت نظام‌الدین قیصاری از نزدیکان عبدالرشید دوستم ارائه نشده است، تورکهای افغانستان این تصمیم را یک توطئه میدانند.

فرزام در این گزارش تحلیلی که برای خبرگزاری آناتولی ارسال شده همچنین اظهار داشته است:

"نظام‌الدین قیصاری، از قوماندانهای محلی ارشد نیروهای وابسته به سترجنرال عبدالرشید دوستم معاون اول ریاست جمهوری افغانستان در تاریخ 2 جولای در شهر فاریاب توسط کماندوهای اردوی آنکشوربازداشت شد. در جریان درگیری ناشی از این تصمیم، 4 محافظ قیصاری کشته و 3 تن دیگر زخمی شدند.

بازداشت و انتقال قیصاری به کابل بدون ارائه دلیل قانع‌ کننده، درحالی ‌که وی نقش بسیار مهمی در مبارزه با طالبان ایفا میکرد، خشم مردم افغانستان را برانگیخته و موجب تظاهرات گسترده در مناطق مختلف شمال افغانستان شده است.

اهالی فاریاب و اولوسوالی قیصار به‌عنوان زادگاه او به خیابان‌ها ریختند. این اعتراضات در مناطق دارای اکثریت ترک ‌نشین مانند جوزجان، سرپل، مزارشریف، سمنگان، تخار و بدخشان گسترش یافت و مردم علیه رئيس‌جمهور افغانستان تظاهرات کردند.

چند روز بعد از بازداشت قیصاری، تصاویر یورش نیروهای امنیتی به خانه وی و اعمال خشونت علیه محافظانش در رسانه‌های اجتماعی افغانستان منتشر شد. این امر خشم مردم این کشور را بیشتر از پیش برانگیخته است.

چهارغیرنظامی دراثر فیر پولیس کشته و 7 تن دیگر مصدوم شده‌اند. بنا به اعلام نهاد ریاست ‌جمهوری افغانستان، "او در یک نشست امنیتی کارکنان اردو را به مرگ تهدید کرده است. به همین دلیل بازداشت شده و محاکمه وی ادامه دارد".

دولت افغانستان برای آرام کردن تظاهرات، نقیب‌الله فایق که ترک ‌تبار است را به‌ صفت والی جدید فاریاب گماشته است، ولی این اقدام نتوانسته خشم مردمی را که سال‌هاست از قوم‌ گرایی رنج میبرند فرونشاند. این تظاهرات ادامه دارد و روز به روز گسترش می‌یابد.

ستر جنرال عبدالرشید دوستم معاون اول ریاست جمهوری‌ افغانستان که از حدود یک ونیم سال بدینطرف در ترکیه است، محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی و عطا محمدنور رئیس اجرایی حزب جمعیت اسلامی این کشور، بازداشت قیصاری را باعث ایجاد بحرانی بزرگ برای وطن‌شان دانسته و در این زمینه هشدار داده‌اند.

• نظام‌الدین قیصاری کیست؟

شهرت و محبوبیت قیصاری 50 ساله از مبارزه وی با طالبان در ولایت فاریاب که اکثر مردم آن تورک‌ هستند، نشات میگیرد. به تعقیب افزایش حملات طالبان و ضعف اردوی افغانستان، او رهبری "نیروهای دفاع مردمی" را برعهده گرفت و موفقیت زیادی در این زمینه داشت. وی به‌ صفت نماینده دوستم در این منطقه بارها از ضعف دولت در مبارزه با طالبان انتقاد کرده است.

• بازداشت قیصاری چه پیامی دارد؟

هنوز دلیل یا اتهام قانع‌کننده‌ای برای بازداشت او ارائه نشده است. در اطلاعیه رسمی اتهام وی، نقض جدی حقوق بشر، جنایت، توهین و تهدید نیروهای اردوی اعلام و بر ادامه روند قانونی توسط مقامات ذیربط تاکید شده است. براساس اطلاعیه مذکور، گویا عملیات بازداشت، سیاسی نبوده و در چارچوب مبارزه با گروه‌های مسلح که ارتباطی با دولت ندارند، انجام شده است.

با وجوداین، به نظر میرسد بازداشت قیصاری دومین اقدام مهم جهت بر هم زدن رابطه دولت مرکزی با تورک‌ها در دوره اقتدار غنی باشد. سال گذشته نیز پس از اینکه جنرال دوستم در اعتراض به اتهام اعمال شکنجه مجبور به ترک افغانستان شد، تظاهرات مشابهی در این کشور صورت گرفت.

ائتلاف تورکهای افغانستان با دولت غنی که نقش مهمی در سر کار آمدن وی داشتند بعدازاین حادثه به مرحله شکست نزدیک شده است. از نظر آنها، مسئله قیصاری همانند اتهامات دوستم یک توطئه یی بیش نیست. اقدامات اخیر کابل به رهبری غنی نیز این ادعاها را تقویت میکند. دولت افغانستان در عملیات‌ علیه گروه‌های مسلح در سایر مناطق تا این اندازه جدی نیست.

گروه‌های مسلح متعددی در مناطق مختلف افغانستان حضور دارند، اما تمرکز غنی بر یک قوم خاص ادعای "مبارزه دولت با گروه‌های مسلح غیرمجاز" را با تردید جدی مواجه میکند. ستدرد های دوگانه و تلاش فراوان برای غیرفعال کردن مخالفان با استفاده از ایده توطئه و اعمال فشار، بر بی تفاوتی غنی نسبت به غیرپشتون‌ها سایه انداخته است.

سیاست‌های جانبدارانه او و بازداشت های خودسرانه، باعث نارضایتی رهبران اقوام تورک، تاجیک و هزاره‌ شده است. آنها ماه اپیل گذشته در انقره "ائتلاف ملی برای نجات افغانستان" را تشکیل دادند. احتمالا این ائتلاف در انتخابات آینده افغانستان نقش موثری خواهد داشت. ولی غنی قصد دارد با منزوی کردن مخالفان جدی خود، آنها را تضعیف و با سیاست‌های سختگیرانه قومی-ملی تمام آرای پشتو‌ن‌ها را از آن خود کند.

رابطه غنی با تورک‌ها منحیث بزرگترین متحد او در انتخابات گذشته مخدوش است. رابطه او با عبدالله، رئیس اجرایی دولت وحدت ملی افغانستان نیز بحرانی است. با استعفای اجباری عطا محمدنور که دارای نفوذ زیادی در میان تاجیک‌ه است، از ریاست ولایت بلخ و واحدی هزاره، از وزارت ارتباطات به جرم فساد مالی، جایگاه دولت وحدت ملی نزد این دو قوم تضعیف شده است.

بناء اشرف غنی رئیس‌جمهور افغانستان علاوه بر موارد فوق، به علت اعمال سیاست‌های جانبدارانه که باعث تحریک حساسیت‌های قومی و تضعیف مشروعیت دولت در میان اقوام شده، مورد انتقاد قرار گرفته است". 

منبع: خبرگزاری آناتولی