ابراهیم قلین روزنامه دیلی صباح: زیستن در جهان؛ نه برای تعلق داشتن به آن

مقاله منتشرشده ازابراهیم قلین سخنگوی کاخ ریاست جمهوری ترکیه درتاریخ 01/08/2017  در روزنامه دیلی صباح

رجزخوانی روشنفکرانه و اخلاقی که با آن روبرو هستیم چنین است: بودن درجهان؛ نه تعلق خاطر به آن. یعنی موجودیت جهان را انکار نمیکنیم، اما تسلیم آن نیز نمیشویم. یعنی بدون اینکه هدف آفرینش و خلقت را به فراموشی بسپاریم، از زندگی و تمامی ابعاد آن لذت میبریم. یکی از مهمترین انتقادهایی که محافل دینی و شرق شناسی به اسلام وارد میکنند و مهمترین ادعایی که در هنگام مقایسه اسلام با مسیحیت برزبان می آورند، این است که اسلام یک دین دنیوی میباشد. سفسطه گران مسیحی بر این باور هستند که حضرت محمد برخلاف حضرت عیسی بیش ازحد به اموردنیوی، سیاسی و اجتماعی پرداخته و به شکل و صورت مسایل بیش ازحد علاقه و توجه نشان داده است. حتی این اتهام را وارد میکنند که اسلام یک دین نیست، بلکه یک ایدئولوژی است. این ادعاها مبتنی بر یک سلسله مفاهیم و قیاس های غلط و ساختگی است. اسلام وجود جهان مادی را انکار نمیکند، اما عشق وعلاقه بیش از حد نیز به آن نشان نمیدهد و به آن وابسته نمیشود. نکته اصلی هم همینجاست. باید تعادل و موازنه حفظ شود وبدون تعلق خاطرواحساس وابستگی وخدمت به دنیا بتوان زندگی پرمعنایی را درآن سپری کنی.  دادن ارزش وجدیت عمیق به اشیاء آنچنان که شایسته آنهاست وعلم براینکه دربرنامه خلقت خدایی این اشیاء ازجایگاهی بسیارکم اهمیت برخوردار هستند، همچنین تحلیل جایگاه انسان در برنامه خلقت و نشان دادن رفتاری آگاهانه و مبتنی برعلم بر این موارد نیازمند هوش، ذکاوت، دانایی وهنراست. دنیا یک پرده ومحل تفریح است. هیچ انسانی نباید خود را درآن گم کند. هوش وغرورانسانی فراترازاین دنیا وغرق شدن در محدوده زمانی آن است. اما ازسوی دیگراین جهان یک اثرهنری خلق شده ازطرف پروردگاراست و نشانگرعظمت، بزرگی ومرحمت خداوند میباشد. دنیا بسیارفراتراز مجموع ویژگی های فیزیکی ومادی است و منحیث دلیلی بسیار بزرگ در خدمت قرار دارد. دنیا میتواند منبع درد، رنج، زحمت و خشونت باشد، اما از سوی دیگر منبع دانایی، آگاهی، عشق، دوستی، شفقت و محبت نیز هست. این امر سبب میشود تا ما بطور مرتب این سوال حساس را از خودمان بپرسیم که چطور میتوانیم بدون تسلیم شدن در برابر دنیا، زندگی جدی و پرمعنایی در آن داشته باشیم.  

این سوال تنها یک سوال مفهومی نیست. پاسخ این سوال موضع ما در قبال دنیا و اینکه با جهان اطراف خود چه نوع ارتباطی خواهیم داشت را مشخص میکند. پاسخ این سوال در واقع راههای اعمار (توسعه) و یا امحای جهان را به ما نشان میدهد. این سوال، مساله اصلی تمامی تمدنهای جهانی است. سوالی که جهان مدرن پاسخ آن را نمیداند.  

متفکرین و دانشمندان مسلمان، حقایق فیزیکی جهان را به شکلی جدی مورد بررسی قرار داده اند، اما هیچ وقت آن را به عنوان یک مفهومی که خودبخود و از دورن خود به وجود آمده و خود را تحقق بخشیده، تلقی نکرده اند، بلکه علوم طبیعی خیلی علمی وتوسعه یافته ای ارائه کرده اند که قادر به تجزیه و تحلیل بسیار دقیق موجودات فیزیکی عالم هستی میباشد. اما باز هم این "جهان" که در زمینه تحقیق و بررسی در مورد آن اصرار ورزیده اند، واقعیتی نبوده که بتواند خود دلیل خود باشد ودرذاتش نشانگروتوجیه کننده موجودیت خود باشد. آنها جهان فیزیکی را در بعد گسترده تری که قرآن از آن با عنوان "حیات الدنیا" یاد میکند، مورد بررسی قرار داده اند. این تعریف بسیار حساس را میتوان بعبارت دیگر "حیات دنیوی" نیز نامید.  منظور ازحیات دنیوی، مجموعه ای ازروابط وفضایی ازموجودیت است که درآن موجودات مادی جان گرفته و به تناسب اصول و اساس فیزیک و ریاضی اهمیت بیشتری پیدا کرده و بر پایه اصول خوب و بد دارای ارزش شده است. دنیا فی النفسه یک شی و یا "مکانی" که انسانها برای اقامت در آن آمده اند، نیست. قبل از هر چیز یک فضای اخلاقی و مجموعه ای از عقاید، باورها، نگرشها و رفتارهایی است که موقعیت و وضعیت انسانی را شکل میدهد. موضع ما در برابر دنیا، در سایه هماهنگی این فضا با اهدافی که به خاطر آنها زندگی میکنیم و در نتیجه معنی و مفهوم یافتن متقابل آنها پدید می آید.

بنابراین به زندگی دنیوی باید به شکل یک رجزخوانی اخلاقی و معنوی نگاه کنیم بدون اینکه وجود مادی آن را انکار نماییم. ازفرد انتظارمیرود که حق این جهان را با احساس خوشبختی و خوشحالی در آن و آنطور که شایسته آن است، ادا نماید. اما در عین حال انتظار میرود که گفته های پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) را نیز فراموش نکند که میفرماید: با این جهان همانند یک غریبه باشید و هرگز به آن دل نبندید. در آن گشت و گذار کنید و از زیباییهای آن لذت ببرید، اما بدانید که این جهان، پایانی برای شما نیست.

این موضع دوگانه یعنی عدم تعلق خاطرووابستگی به این جهان ازیک سوولذت بردن از زیباییهای آن، آنطورکه شایسته است، در واقع همان دعوت به اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط است. اسلام بر پایه این اصل یکی از مهمترین و پایدارترین تمدنهای انسانی را بنیان نهاده است. دانشمندان، عالمان، هنرمندان، مدیران، روستائیان و سایر انسانهای اسلامی همه با پیروی از این اصل بدنبال کشف نظم و نظام موجود در جهان هستی و کائنات برآمده اند. موفقیت های علمی و دستاوردهای مادی این انسانها هیچوقت آنها را به سوی ماتریالیزم و پرستش دنیا سوق نداده است. این افراد همچنین واقعیت های جهان و لذت بردن از آنها را نیزهمانند کشیش ها رد نکرده اند. در عین حال که جهان را فانی و محل گذر دیده اند، برای زیباترساختن و عادلانه تر ساختن آن نیز تلاش بسیار کرده اند. از نظر قرآن کائنات امانتی نزد ما انسانهاست و برای اینکه بتوانیم حق این امانت را ادا کنیم باید "امین" و "امانتدار" باشیم. تنها در اینصورت است که جهان تبدیل به مکانی امن و مطمئن میشود.

رجزخوانی روشنفکرانه و اخلاقی که با آن رودررو هستیم چنین است: بودن در جهان؛ نه تعلق خاطر به آن. یعنی موجودیت جهان راانکار نمیکنیم، اما تسلیم آن نیز نمیشویم. یعنی بدون فراموش کردن هدف آفرینش و خلقت، از زندگی و تمامی ابعاد آن لذت میبریم.

بنابراین اتهام دنیوی بودن اسلام وارد نبوده وکاملادروغ وکذب محض میباشد. اسلام بدون فراموش کردن هدف آفرینش و خلقت، حق جهان را در بعدی وسیع و گسترده ادا میکند. اسلام دینی نیست که جهان را ردکند. راز مساله در این است که همه چیز را سر جای درست آن بگذاری، عدالت را در معنای کامل آن بفهمی، درک کنی و اجرا کنی. اگر نسبت به خود عادل باشی، همه چیز آنچنان که بایسته و شایسته است، سر جای خود قرار میگیرد.  بنابراین قبل از هر چیز ما باید به گونه ای در جهان زندگی کنیم که بتوانیم از عهده خصوصیات ردیف پایین آن برآییم و قبل از هر چیز به درجه ای از کمال اخلاقی و معنوی برسیم که بتوانیم به هدف آفرینش جهان و امانت بودن آن خدمت کنیم. رسیدن به حقیقت، فضیلت، محبت و خوشبختی واقعی و پایدار تنها در صورتی ممکن است که به این جهان وابسته نباشیم و هدف از آفرینش خود و بودن در این جهان را فراموش نکنیم.