نظری به آجندای ترکیه و جهان

نظری به آجندای ترکیه و جهان
۱۰۱
۲۰۱۴-۱۲-۱۳
پاپ فرانسیس رهبر دولت واتیکان و کلیسای کاتولیک بین روزهای ۲۸ الی ۳۰ نوامبر با اهدافی نیمه سیاسی و نیمه دینی سفری به انقره و استانبول داشت. پاپ در سفر خود به انقره بیشتر با مقامات سیاسی دیدار کرد و دیدارهای وی در انقره جنبه سیاسی داشت. سفر وی به استانبول نیز بیشتر بر روی ابعاد دینی متمرکز بود. در دیدار پاپ با اردوغان رئیس جمهور و محمد گؤرمز رئیس امور دینی ترکیه بر توسعه روابط سیاسی بین ترکیه و واتیکان تاکید شد. در پایان این دیدارها، پاپ و اردوغان اظهار امیدواری کردند که صلح در سطح جهان برقرار شود و مسایل منطقه ای از جمله مساله سوریه و سایر مسایل انسانی در منطقه بزودی حل گردد. این آرزوها و اظهار امیدواری ها، چیزی فراتر از الفاظ سیاسی و دیپلماتیک نبود. چرا که پاپ یک بازیگر سیاسی قدرتمندی نیست که بتواند بحرانهای بین المللی و یا مسایل منطقه ای را حل و فصل نماید. پاپ فرانسیس هر چند که رئیس دولت واتیکان می باشد، اما به اندازه دولتهای ملی و یا سازمانهای بین المللی فعال و موثر نمی باشد. نزدیک به ۴۰۰ سال است که تاثیر و نقش پاپ و سایر موسسات دینی در روابط بین المللی از بین رفته است. در دوره جدید، بدلیل سکولاریزم و یا اصل لائیک، دولتهای ملی بعنوان بازیگران بسیار قدرتمند سیاسی، جای موسسات و اقتدارهای دینی را بطور کامل تصاحب کرده اند. در دوره جدید تمامی موسسات و فعالیتهای دینی، به مقدار زیادی تحت تاثیر روابط حکومتی و بین دولتی مانده است.

اکنون به ارزیابی های پروفسور دکتر رمضان گؤزه ن عضو هیات علمی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه مرمره در این رابطه گوش می دهیم.
واتیکان کشوری ملی با مرزهای کلاسیک نیست. واتیکان تقریبا یک دولت شهر در داخل مرزهای ایتالیا می باشد. همچنین برعکس سالهای قرون وسطی، هیچ تاثیر و نفوذی بر روی بازیگران بین المللی و قدرتهای جهانی نیز ندارد. چرا که دولت واتیکان روم با امضای قرارداد وستفالیا در قرن ۱۷، تمامی قدرت سیاسی خود را از دست داد. از سوی دیگر بر اساس قرارداد لوزان نیز کلیسای اورتودوکس فنر روم استانبول و اسقف اعظم نیز موسسه ای وابسته به جمهوری ترکیه می باشد. اسقف فنر – روم هر چند از اعتبار، اهمیت و ارتباطات بین المللی برخوردار است، اما از نظر سیاسی هیچگونه قدرت و صلاحیتی ندارد. اما این بدین معنی نیست که موسسات دینی همچون کلیسا و کاتدرال، بطور کامل سیاست را رها کرده باشند. باید قبول کرد که هم پاپ و هم اسقف برای خود طرفداران بسیار پر و پا قرصی دارند و می توانند بطور کامل بر آنها تاثیر بگذارند. بعنوان مثال، دولت واتیکان تنها یک موسسه مذهبی کاتولیک نمی باشد، بلکه در عین حال نماینده دینی بیش از یک میلیارد میسحی کاتولیک در سراسر جهان است. دیدارهای پاپ فرانسیس در استانبول نیز بیشتر بر محور توسعه روابط بین ادیان و مذاهب متمرکز شد. حضور پاپ در اماکن مقدس و مذهبی استانبول، دیدار از مسجد سلطان احمد، گوش دادن به آیات قرآنی همراه با نوای اذان و خواندن دعا در مسجد، از نقطه نظر توسعه روابط بین ادیان بسیار مهم بود. همچنین حضور پاپ در کلیسای اورتودوکس و دیدار وی با بارتلیموس اسقف اعظم کلیسای اورتودوکس و امضای قرارداد مشترک بین کلیساهای کاتولیک و اورتودوکس از نقطه نظر تحکیم و گسترش اتحاد بین مسیحیان بسیار حائز اهمیت می باشد.
می توان گفت که هدف اصلی از سفر پاپ به ترکیه و بویژه استانبول، توسعه روابط با کلیسای ارتدوکس است. روابط بین کلیساهای کاتولیک و ارتدوکس در سال ۱۰۵۴ بدلیل تکفیر متقابل قطع شد. اما این رابطه در سال ۱۹۶۰ بار دیگر تاسیس گردید و رابطه ای که آن روز از نو تاسیس شده بود، امروز در سایه قرارداد امضا شده توسط پاپ فرانسیس و بارتلموس تبدیل به اتحاد می گردد. هدف از امضای قرارداد مشترک در استانبول، تقویت روابط اجتماعی، عاطفی و سازمانی بین ۱ میلیارد مسیحی کاتولیک با ۳۰۰ میلیون مسیحی اورتودوکس می باشد. بنابراین نمی توان گفت که این قرارداد، تنها یک فعالیت دینی است. می توان گفت که نزدیکی واتیکان و فنر - روم استانبول به یکدیگر، تاثیرات مثبت و منفی بر موقعیت دو دولت دارد و در عین حال اقدامی تقریبا مستقل از دولتهایی می باشد که به آنها وابسته هستند. یکی از این موراد، تاثیری است که این قرارداد بطور بالقوه بر ترکیه خواهد داشت. قراردادی که بارتلموس با پاپ به امضا رسانده، نه تنها ترکیه را پایبند نمی کند، بلکه در عین حال نباید با منافع ترکیه در تضاد باشد. در واقع بین موقعیت دین و دولت در روابط بین المللی مرز بسیار حساسی وجود دارد. اگر این قراردادی که توسط اسقف بارتلموس به امضا رسیده، تنها یک قرارداد دینی باشد، آن وقت از نظر صلاحیت و اقتدار هیچ نقضی صورت نگرفته است. اما اگر این قرارداد با منافع ترکیه در تضاد باشد، بویژه اگر ادعای پر شمول و گسترده بودن دین، وارد حوزه سیاسی شود، باعث بوجود آمدن مشکل می گردد. ترکیه اجازه نمی دهد که اصل گسترده و پر شمول بودن دین، باری بر دوش سیاست داخلی و یا خارجی ترکیه نهد و یا آن را با مشکل مواجه سازد.
بنابراین چنین نتیجه گیری می شود که قرارداد امضا شده حاوی چنین مشکلی نمی باشد. همچنین امضای این قرارداد پس از دیدار پاپ فرانسیس با اردوغان نیز بدین معنی است که تایید ترکیه برای این کار اخذ شده است. همچنین ترکیه در چارچوب اصل آزادیهای دینی به اسقف اجازه می دهد که روابط خود را با پاپ توسعه دهد. همچنین از توسعه این روابط نیز حمایت می کند. حتی این اقدام ترکیه باعث خواهد شد تا وجهه مثبتی از کشور در جهان اورتودوکس و کاتولیک به ثبت برسد.
یکی دیگر از ابعاد قرارداد امضا شده بین جهان کاتولیک و اورتودوکس ، مربوط به ارتباط بین کاتدرال فنر استانبول با کاتدرال مسکو می باشد. این امر نیز به روسیه و موقعیت این کشور مربوط می شود. مبارزه موجود بین کاتدرال فنر استانبول و کاتدرال مسکو بر سر قدرت و برتری، به کشورهای حوزه بالکان، اروپای شرقی، خاورمیانه و سایر ارتدوکسهای موجود در سراسر جهان ربط دارد. قرارداد امضا شده بین پاپ و بارتلیموس می تواند باعث ارتقای موقعیت کاتدرال فنر استانبول شود و این امر نیز می تواند سبب نگرانی مسکو گردد. گرچه این نگرانی بیشتر مربوط به اهالی کاتدرال مسکو می شود، اما با پوتین و حکومت وی نیز بی ارتباط نمی باشد. این امر نیز با روابط سیاسی استانبول – مسکو در ارتباط است. البته باید تاکید کرد که موضوعات دینی تاثیر چندانی بر روابط سیاسی ترکیه – روسیه ندارد. سفر پوتین به ترکیه بلافاصله پس از پاپ فرانسیس، بطور کاملا تصادفی می باشد و تنها با اهداف اقتصادی و سیاسی صورت گرفت.
ارزیابی های پروفسور دکتر رمضان گؤزه ن عضو هیات علمی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه مرمره را شنیدید.