نگاهی به اجندای ترکیه وجهان شنبه۲۴جوزا ۱۳۹۳

 
حسن روحانی رئیس جمهوری ایران، در سفر خود به انقره به تاریخ 9 جون 2014 با عبدالله گل رئیس جمهور و رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه دیدار و گفتگو نمود. سفر روحانی به انقره از بسیاری جهات حساس و حایز اهمیت بود. اظهارات اعتدال گرایانه روحانی پس از انتخاب شدن به سمت رئیس جمهوری ایران، دقت جامعه بین المللی و ترکیه را بخود جلب کرده بود. همگان در انتظار این بودند که ببینند سخنان اعتدال آمیز روحانی بر سیاست خارجی ایران و روابط این کشور بر ترکیه چه تاثیری خواهد داشت. سفر روحانی به انقره تا حدی توانست پاسخی برای این سوالات باشد. سخنان روحانی، گل و اردوغان در مصاحبه های مطبوعاتی جداگانه ای که ترتیب یافت، حاوی پیامهایی در رابطه با سیاست خارجی ایران و ارتباط این کشور با ترکیه بود. در برنامه امروز ارزیابی های پروفسور دکتر رمضان گوزن عضو هیات علمی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه مرمره را در مورد این پیامها برای شما ارائه می کنیم.
در روابط بین ترکیه و ایران سه موضوع بسیار مهم مطرح می باشد.
1- اقتصاد، تجارت، انرژی و حمل و نقل
2- حل مشکلات مربوط به برنامه هسته ای ایران،
3- حل کلیه مسایل منطقه ای و در راس مساله سوریه.
در واقع موضع طرفین در رابطه با مسایل فوق منجر به نتایج مثبت و یا منفی میگردد. ابعاد مهم در روابط اقتصادی ترکیه – ایران، تجارت نفت، گاز و محصولات صنعتی است. در نظر است تا حجم تجارت بین ایران و ترکیه که هم اکنون در حدود 14.5 میلیارد دالر است، در سال 2015 به 20 میلیارد دالر و در سال 2023 به 30 میلیارد دالر افزایش داده شود. امروز ایران در بین شرکای تجاری ترکیه در ردیف هشتم قرار دارد. در حالیکه کشورهای اروپایی، روسیه و چین در ردیف اول تا هفتم شرکای تجاری ترکیه قرار گرفته اند، ایران از این نقطه نظر ردیف هشتم و عراق نیز ردیف نهم را بخود اختصاص داده اند. اظهار می گردد که جایگاه ایران در این لیست باید تغییر یابد.
برای افزایش حجم تجارت بین ایران و ترکیه، هر دو کشور از ظرفیت بسیار بالایی برخوردارند. ترکیه باید مقادیر بالایی نفت و گاز از ایران خریداری کند، ایران نیز اقدام به واردات محصولات صنعتی در حجم بالا از ترکیه نماید. اما بدلیل اعمال تحریمات از سوی سازمان ملل، انجام این موارد با مشکلات بسیاری مواجه می شود. ترکیه برای افزایش حجم مبادلات تجاری خود با ایران خواهان لغو تحریمات اعمالی علیه ایران می باشد. هر دو خواهان صادرات گاز ایران از طریق ترکیه به سایر نقاط جهان می باشند. در واقع هدف از سفر روحانی به ترکیه نیز رسیدن به توافق پیرامون این موضوع بود.
یکی دیگر از موارد بسیار مهم در زمینه انرژی برنامه هسته ای ایران می باشد. سیاست اعمالی کشورهای 1+5 هدف چشم پوشی ایران از برنامه هسته ای این کشور را تعقیب میکند. ترکیه در این مورد از موضعی بسیار قاطع و مصمم پیروی میکند. ترکیه بر این عقیده است که هیچکدام از کشورهای منطقه و در راس ایران نباید مجهز به سلاح هسته ای باشند، از سوی دیگر حق تولید انرژی هسته ای صلح آمیز در چارچوب معیارهای سازمان انرژی اتمی نیز نمیتواند از هیچ کشوری سلب گردد. این سیاست ترکیه از سوی روحانی نیز مورد تقدیر و تشکر قرار گرفت. ترکیه طی سالهای 2010 – 2009 نیز در این زمینه موضع بسیار قاطعی از خود نشان داده و زمینه امضای قرارداد مبادله اورانیوم غنی شده در سال 2010 را نیز فراهم کرده و گام بسیار مهمی را در جهت حل این مشکل برداشت. اما تلاشهای ترکیه و قرارداد امضا شده در این مورد بدلیل تحولات منفی رخ داده پس از سال 2010 بی نتیجه ماند و به مرحله اجرا درنیامد.
یکی از مهمترین این تحولات منفی استقرار راکتهای ناتو در "کوره جیک" ترکیه بود. بهار عربی و سیاستهای متفاوت اعمالی در مورد سوریه نیز از دیگر دلایل این امر بود.
حال این سوال مطرح است که دو کشور ترکیه و ایران چگونه می توانند همکاری های خود را افزایش دهند؟ پاسخ کلاسیک به این سوال، افزایش مذاکرات اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک و امضای قراردادهای متعدد می باشد. اما باید قبول کرد که این امر به تنهایی کافی نیست. وقتی به روندی که 10 سال است جریان دارد، نگاه میکنیم، می بینیم که این روشهای کلاسیک منجر به نتایج پایدار و موثر نمی شوند. علیرغم مذاکرات و توافقهای انجام یافته در سالهای گذشته، هنوز هم در برخی موارد ما بین دو کشور مشکلاتی بوجود می آید.
بنابراین درپهلوی افزایش مذاکرات، باید برای حل مشکلات ترکیه و ایران روشهای سازنده، عمیق و موثرتری اتخاذ گردد. در این چارچوب مدل اتحادیه اروپا، میتواند روشی بسیار موثر باشد. چطور که مدل اتحادیه اروپا سبب حل مشکلات ریشه دار و تاریخی بین آلمان و فرانسه شد، مدلی مشابه نیز میتواند بین ترکیه و ایران و نیز سایر کشورهای منطقه اعمال گردد. پیشنهاد عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه در مصاحبه مطبوعاتی خود با روحانی مبنی بر اینکه ترکیه و ایران میتوانند همانند آلمان و فرانسه باشند، پیشنهاد بسیار مهمی است. امیدواریم ترکیه و ایران و نیز سایر کشورهای منطقه این پیشنهاد ترکیه را مد نظر گرفتهو آن را مورد اجرا قرار دهند. اگر چه در اجرای این مدل برخی مشکلات وجود دارد، اما در صورت قاطع و مصمم بودن در زمینه اجرای آن، بطور قطع مدل موفقی خواهد بود. چرا که نباید فراموش کرد که آلمان و فرانسه پس از جنگ جهانی دوم توانستند با این مدل اتحادیه اروپا را تاسیس کنند.