kun tahlili 44- qism

  O’tgan hafta Turkiyada juda muhim  bir yig’ilish bo’lib o’tdi. Yig’ilishning nomi esa  xalqaro madaniyatlar  sho’rosi edi.

Turkiya Respublikasining Prezidenti  janob Erdo’g’an u yig’ilishda so’zlagan nutqi  tarixda  o’z o’rnini oldi.

Bugunki kunda g’arb olami o’z qadriyatlarini qaytadan  tiklash  girdobi tufayli u bayonotni tahlil qilgan bir   Garblik hanuz  ko’rmadim. 

Faqat istiqbolda ham  ushbu masal ustida tortishib matinlar yoziladi deb o’ylamayman.

Turkiyaning lideri Erdo’g’an,  mutafakkir  yozuvchilar va faylasuflarning o’tirib muhokama qiladigan ushbu madaniyat buhronini anglatishi to‘g’risi bir yozuvchi sifatida meni  juda  ham uyaltirdi.

Janob Erdo’g’an, yig’ilishda xulosa shunday dedi:

“ Biz madaniyatimiz uchun kurashmoqdamiz. Madaniyatimizni insho etish uchun emas qaytadan tiklash uchun sa’y –harakat qilamiz.

Madaniyatning o’zini tashkil etgan ishonchdir, unday bo’lsa bizning ham farqimizni o’rtaga qo’yishimiz shartdir dedi.

İlm va taxning muhim bo’lish bilan  birgalikda ishonch  va ijtimoiy birdamlikka  parvosiz qilgan taqdirda  buning  nomi  bizga ko’ra madaniyat emas. Bizning  madaniyatimizda inson maxluqotning eng sharaflisidir.”

 Bugungi kunda  1950lardan beri  g’arb olami, tilidan tashlagan  global  inson haqlari bilan aloqali o’zgarishlar  juda qayg’uli.

U yig’ilishda Turkiyaning Prezidenti ham tilga olgan. Bugungi kunda  G’arbning manfaatlari bahs mavzusi bo’lganda  demokratiya, inson haqlari  global  bayonoti va huquq kabi tushunchalarning   har qanday ma’nosi qolmaydi.

Misol uchun, Iroqning shimolida amalga oshgan  noqonuniy bir referendumning ortida to’xtatgan g’arb olami, Ispaniyaning kataloniya  mintaqasidagi referendumni  g’ayri qonuni deb ko’rmoqdalar. Politsiyachilar   referendum sandiqlarini jamlab olishlari va bosim qilishlari,   G’arb olami befarq qoldi.

Ispaniya oliy sudining Kataloniyalik  siyosiy shaxslar to’g’risida huquqqa sig’magan qarorlar   olishiga  qarshi ham e’tiborsiz qolishi g’arb manfaatiga  juda mos edi.

Buning bilan qanoatlanmagan Ispaniya hukumati, kataloniya xud muxtor boshqaruvi hukumatini bekor qilib, 6 olti mobaynida vaqtidan oldin saylov o’tkazishi uchun  qaror oldi. Aytganimizdek, voqeaning  g’arbda  jarayon etish  va e’tiborsiz qolishi g’arb manfaatiga mos edi.

G’arbga  nimalar bo’ldi? Rimga  Sezarga diktatorlarga, feodallarga, qirol va Qirolichalarga isyon qilgan G’arb ziyolisiga nima bo’ldi?

G’arb yoki Sharq bo’lsin, agar dunyoning bir hududida ziyolilar jim-jitlikni tanlasa,  yoki  ma’ruza qilishga jasorat qila olmasa, dunyoning muvozanati buzilgan demoqdir.

Zotan bu yuzdan emas, G’arb qo’shinlari, 2001- yilidan  beri Yaqin sharqda 4 million atrofida inson  o’ldirildi. Hamda bularning 80 foizini  xotin-qizlar keksa va tinch aholi tashkil etmoqda. G’arb ziyolilari  bunga e’tiroz eta olsa edi, qo’shinlari bu qadar  ayovsiz  harakat qila olishi mumkin edi. Gitlar, Mussoloni, Stalin,Churchil kabi zolimlarga bosh ko’targan ziyolilarga  nima bo’ldi.

Bugun  g’arb olamida falsafa nomidan hech bir  narsalar yozmaydilar. Jurnal saviyasidagi maqolalar hatto ikki yoki uch yuz  nafar tomonidan o’qilmoqda.  Bu juda vahimali bir vaziyatdir. Aslida insoniyatning kelgan eng quyi saviyadir.  

Sharqda bu vaziyat hech ham u qadar porloq emas. Fikr ishlab chiqargan yozuvchilar g’arbdagi yozuvchilar  qadar yomon bo’lmasa ham  hatto, yanada  xahlangan saviyada emas.

G’arb insoni, 1980larda  keyin  sarmoyaning tarqalib ketishi va yangi ishlab chiqarish shakli bilan aloqali ma’lumot va hikmatni izlashdan uzoqlashdilar.

Insoniyat, 60- yillardagi iste’mol borasidagi  gich gichlovchi harakatni o’z  cho’qisiga  chiqardi. Iste’mol qilgan sari yana ko’proq  sarmoyaning xizmatga vaqt  ajratdi. .Va natijada mashhur madaniyat tor bir qolib ichida siqishib qoldi.  Tekshirib ko’rmagan hokim tuzilishga ishongan bir jamiyatlar olamiga aylandi.G’arbning siyosiy  hokimiyati  va olgan qarorlari  bilan, har kun  sharqda,  Yaqin sharqda, Afrikada minglab inson o’ldirilar ekan, ular   o’z uyida  o’tirib kino tomosha qiladi.  Va bu  fojia  o’zlariga ham   asta  sekin yaqinlashishga  boshladi. Butun g’arb poytaxtlari, ichki urush davom etgan o’lkalarning poytaxtlari qadar tahlikali bir holga keldi.

Ushbu tahlikali jarayonga qarshi  sezgir   ziyoli  sharafiga ega  bo’lgan rahbarlar  bo’lmagani uchun G’arb  jamiyatining ham hokimlarning buyuruqlariga rioya qilishdan boshqa bir chorasi yoq’. Bunga qarshi, Turkiyada ishlab chiqqan ziyolilar bilan bir qatorda, madaniyat tasavvuri bo’lgan bir prezidenti bordir.

Turkiya Respublikasi Prezidenti Janob Erdo’g’an, ishtirok etgan  barcha xalqaro siyosiy va iqtisodiy yig’ilishda madaniyat borasida to’xtalib kelmoqda.

Ishtirok etgan oxirgi xalqaro madaniyat sho’rosida insoniyat g’arb bo’layotgan girdobga ehtiyot bo’lishimiz  kerak  deb yangidan diqqatlarni tortdi.

Turkiyaning favqulodda aralashuvi bilan IShID  terror tashkilotini  mintaqamizdan bartaraf  qilmoqda.

Bu qonli tashkilotni   moliyaviy  jihatdan  himoyachilari ham endi mintaqamizda buning  bilan kurashish omadi bo’lmagani ko’rmoqda.

IshID  boshqaruv  kadrida minglab,  g’arbliklar,  Turkiya, ushbu terror tashkilotini  Yaqin sharqdan haydagandan  so’ngra g’arbdan kelgan tashkilot a’zolari  ham mavjud. IshID a’zolari o’z o’lkalariga qaytadilar.

Bular o’z o’lkalarida jiddiy bir saviyada muammoga aylanadilar. G’arbda  siyosiy shaxslarning  populist uslublari tufayli jiddiy bir saviyada muammoni  gich gichlab  irqchilik va yuksalgan  natsizim bir lahzada o’z bolalari bo’lgan boshqa terrorchi tushuncha bilan to’qnashadilar.

Ushbu To’qnashuv, barcha g’arb jamiyatlariga shikast beradi.  G’arb olami, Sharqda o’z manfaatlari bahs mavzusi bo’lgan demokratiyadan  voz kechgani  kabi terrorist bolalariga qarshi demokratiyani  chetlovchi va yo’q qiluvchi madaniyatga ishora qiladi buni vaqt ichida kutib ko’ramiz.

G’arb madaniyatidan   birdaniga voz kechish johillik demoqdir.

G’arb olami yangi bir ichki to’qnashuv natijasida global qadriyatlarga borishiga ishonaman.

Chunki Madaniyat tashkil etgan millatlar, tarixining har davrida, tarixiy rivojlanishlariga loyiq bir uslub ko’rsatadi albatta, Belki u millatning ko’pchiligi tarixiy mas’uliyatining farqida emas bugunki kunda.  Faqat refleks  ravishda bu missiyaning ijobatini  bajo keltiradi.