түркийә әсри

 түркийә әсри

күнтәртип вә анализ (41)

(җан аҗун)

«күнтәртип вә анализ» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки бөлүмидә сийасәт, иқтисад вә җәмийәт тәтқиқатлири фонди җәмийити «SETA» ниң ташқи сийасәт тәтқиқатчиси җан аҗун тәрипидин тәййарланған «түркийә әсри» темилиқ анализни диққитиңларға сунимиз.

***** ** **** *** *** ****

14-вә 28- май күнлири өткүзүлгән сайламлардин кейин, җумһур рәис әрдоған йеңи кабинетни елан қилди. кабинетта миллий истихбарат идарисиниң башлиқи һақан фидан ташқи ишлар министирлиқиға, әркин иқтисадий әндизиниң қоллиғучиси мәһмәт шимшәк болса иқтисад министирлиқиға вәзипигә тәйинләнди. башқа тәйинләнгән шәхсләр билән бирликтә түркийә әсириниң улини толдуридиған күчлүк кишиләр билән йеңи кабинет қурулған болди.

түркийә 14-вә 28- май күнлири арқиму арқидин сайлам өткүзди шундақла бир қисим ғәрб дөләтлириниң мөлчәридин һалқиған һалда әрдоған вә җумһур иттипақи ғалип келип, зор ғәлибисни елан қилди. кәмал қиличдароғлу башчилиқидики милләт иттипақи болса ,еғир мәғлубийәткә учриди. рәсмий сайлам нәтиҗиси елан қилинғандин кейин, соралған асаслиқ соал؛ җумһур рәис әрдоғанниң қандақрақ бир кабинет қуруп чиқидиғанлиқи иди. чүнки йеңи кабинет түркийәниң буниңдин кейинки йол хәритиси вә мунасивәтлик сийасәтлириниң әң муһим көрсәткүчиси һесаблинатти. ахирида әрдоған наһайити күчлүк бир кабинетини қуруп чиқип, иқтисад, ташқи сийасәт вә бихәтәрлик сийаситигә алақидар йөнилишини бәлгилигән болди.

биринчи болуп узун йил миллий истихбарат идарисиниң башлиқлиқ вәзиписини өтигән, түркийә шундақла хәлқарада тилларда дастан болған һақан фидан ташқи ишлар министири болуп тәйинләнди. бу вәзипигә тәйинләш йеңи дәврдә әрдоғанниң интайин актип вә қәйсәр ташқи сийасәтни йолға қойуши нуқтисидин толиму күчлүк бир шәхсни тәйинләш дәп қаралмақта. буниңдин башқа йәнә, һақан фиданниң миллий истихбарат тәшкилатиға башлиқ болған чағдики тоқунушлуқ районларға мунасивәтлик һөҗҗәтләрниңму алқинида барлиқини нәзәрдә тутқанда, бир изчиллиқ намайан болған болиду.  һақан фиданниң мәзгилидә америка-русийә тәңпуңлуқини сақлап қилиш билән биргә районниң нормаллишиши җәһәттинму муһим илгириләшләр болуши мумкин. әрәб бирләшмә хәлипилики, сәуди әрәбистан вә мисир билән болған мунасивәтләрниң йеңи дәвргә қәдәм қойишиға әгишип, сүрийә мәсилисиму дипломатийә җәһәттин исснишқа башлайдиғанлиқи ениқ.  түркийә, русийә, иран вә сүрийә оттурисида бир мурәссәлишиш издиниши техиму мәнилик нуқтиға йүзлинидиғандәк қилиду. ‎

йәнә бир муһим вәзипигә тәйинләш иқтисад билән мунасивәтлик болди. мәһмәт шимшәк хәзинә вә малийә министири болуп тәйинләнди. у хәлқаралиқ қаидә - пиринсипларда чиң туридиған вә әркин иқтисадий әндизиниң тәшәббусчиси болуш алаһидилики биләнму һәмминиң диққитини тартмақта. бу вәҗидин түркийә иқтисади әндизисиниң йеңи дәврдә йеңи бир басқучқа киридиғанлиқи көрүлмәктә.

мәркизий банкиғиму охшаш сийасәтләрни тәшәббус қилидиған кишиниң башлиқ болуп тәйинлиниши наһайити мумкиндәк қилиду. сода министири өмәр болатниңму маслишишчан бир шәкилдә хизмәт қилидиғанлиқини мөлчәрләшкә болиду. йеңи дәврдә сийасий өсүмләрни өстүридиған вә пул пахаллиқини төвәнлитидиған пул сийасити муһим орунда туриду. қизил рәқәмдики тәңпуңлуқни муһапизәт қилидиған усулда емпортни бесим астиға елишқа тиришчанлиқ көрситилиду. түркийәниң йумшақ қорсиқи һесаблинидиған иқтисад мәсилиси нуқтисидинму бир әслигә кәлтүрүш дәвригә шаһит болидиғандәк қилимиз.

ички ишлар вә дөләт мудапиәсигә мунасивәтлик министирлиқларғиму күчлүк шәхсләр тәйинләнгән әһвалда турмақта. бу арқа көрүнүштә, нөвәттики бихәтәрлик әндизисиниң давам қилидиғанлиқи вә <түркийә әсири> дәп тәрипләнгән йеңи дәврдә, җумһур рәис әрдоған рәһбәрликидә ташқи сийасәт, иқтисад вә бихәтәрлик сийасити мәсуллирини ө з ичигә алған күчлүк бир кабинет билән түркийәниң йолини давамлаштуридиғанлиқи мәлум.

‎