ибраһим әләйһиссалам

түркийә авази радийоси: узақ өтмүштин тартип, аллаһ вә униң диниға қарши чиқиш билән биллә йәр йүзидә муштумзорлуқ қилған, бигунаһ инсанларға зулум қилған нурғунлиған һакимийәтләр охшаш болмиған шәкилләрдә җазаланди. бу җәрйанда зорлуқ вә зомигәрликкә қарши турған һәқиқәтпәрвәр инсанлар давамлиқ сүрәттә мәвҗут болуп турди. илаһий қанунийәт бойичә йоқалған хәлқләрниң орниға тоғра йолда маңғучилар из басар қилип тәйинләнди. дәвр мушундақ һаләттә тәкрарлинип сүмәр вә аққад тупрақлирида йипйеңи вә һәшәмәтлик бабил имепирийәси қурулди. бир илаһлиқ етиқад йоқулуп, орнини көп тәңрилик илаһийәтчилик чүшәнчиси әвҗ алди. бәзилири бутларни муқәддәс дәп тонуса, йәнә бәзилири өзлири муқәддәс дәп қариған йултузларға чоқунатти. илгирики қәвмләрни қолған кәлтүргән кәшпийатлири хаталишиштин тосалмиғандәк, нами тилларда дастан болған бабил мәдәнийити бабил хәлқини хата етиқадларға керип қилиштин қутқузалмиған. өз қоллири билән йасивалған бутлардин йардәм тиләш вә башқа җисимларға охшаш җисим болған йултузлардин мәдәт күтүш, әнә шу мәдәнийәтлик хәлқниң диниға айлинип қалған. ибраһим әләйһиссалам болса мана мушундақ бир җәмйәткә агаһландурғучи вә тоғра йолни көрсәткүчи пәйғәмбәр қилип әвәтилгән.
илм әһлигә айан болғинидәк, ибраһим әләйһиссалам ислам дининиң әң чоң пәйғәмбәрлиридин бири болуш билән биллә, тәврат вә инҗил қатарлиқ әсли һалитидин өзгирип кәткән башқа илаһий динларниңму муһим тарихий шәхслиридин бири һесаблиниду. башқичә қилп ейтқанда, ибраһим әләйһиссалам йәһудий, хиристийан вә ислам әллири олтурақлашқан районларда барчә хәлқниң ортақ мәниви байлиқи һесаблиниду. шуниң үчүн пәйғәмбиримиз муһәммәд әләйһиссалам ислам дәвитиниң асасини ибраһим әләйһиссаламға тайандуриду. әпсуски мәзкур районларда ибраһим әләйһиссалам тоғрисида һәқиқи болмиған нурғунлиған ривайәтләр ойдуруп чиқирилған болуп, қуран кәрим буларни қәтий рәт қилиду. тарихий шәхсләрниң үлгилик тәрәплирини гәвдиләндүрүшни асаси мәқсәт қилидиған адити бойичә қуран униң һәққидә бизгә мундақ дәйду:
«ибраһим вә униң билән биллә болғанлар силәргә һәқиқәтән обдан үлгә. өз вақтида ибраһим вә униң билән биллә болғанлар қәвмигә: ‹һәқиқәтән биз силәрдин вә аллаһни ташлап қойуп чоқунуватқан нәрсилириңлардин ада - җудамиз. биз силәрни тонумаймиз. таки силәр йалғуз бир аллаһқа иман ейтқанға қәдәр аримиздики адавәт вә өчмәнлик әбәдий сақлинип қалиду› дегән иди. лекин ибраһимниң атисиға, ‹әлвәттә саңа мәғпирәт тиләймән. пәқәт аллаһтин саңа келидиған азапни қилчиликму тосуп қалалмаймән› дегән сөзини силәрниң үлгә қиливелишиңларға болмайду. и рәббимиз! биз саңила тәвәккүл қилдуқ, саңила йүзләндуқ, бизниң ахирида баридиған җайимиз синиң дәргаһиңдур.»
бу айәтләрдин көрүнүп туруптуки, ибраһим әләйһиссаламниң һайатидики үлгилик тәрәп, асасән тәвһид көрүшидики кәскин идийәсидә йатиду. шуниң үчүн уни ислам тарихидики тәвһид күришиниң әң чоң байрақдари дәп атаймиз. шуниң үчүн болса керәк қуран кәримниң башқа айәтлиридә «ибраһим һечқачан аллаһқа шерик кәлтүргүчи болмиди. у аллаһқа итаәт қилғучи вә һәқ динға етиқад қилғучи бир пешива иди» дәп сүпәтлиниду. у, әнә шундақ алаһидиликлири билән пәқәт биз инсанларниңла үлгиси әмәс, бәлки аллаһ таала тәрипидин пәйғәмбиримиз муһәммәд әләйһиссаламғиму үлгә қилип тикләнгән пәйғәмбәр иди.
йәһудий мәнбәлиригә тайинидиған бәзи тарихчилар ибраһим әләйһиссаламни, браһим ибни тарих дәп атайду. лекин қуранда униң дадисиниң симиниң азәр икәнлики байан қилиниду. азәр, бутқа чоқунидиған киши иди. илгирики темиларда сөзләп өткинимизәк, ибраһим әләйһиссаламниң һайати һәққидә тәпсилий мәлутлар асасән тәвратта вә башқа йәһудий мәнбәлиридә учрайду.
тарих мәнбәлиридә ибраһим әләйһиссалам йашап өткән дәвр һәққидә кәскин бир мәлумат йоқ. униң миладийә календари бойичә һесаблиғанда, миладийәдин илгирики 20-22 -әсирләр әтрапида йашап өткәнлики тәхмин қилинмақта. шундақла униң туғулуп өскән йурти һәққидиму охшаш болмиған мәлуматлар мәвҗут. бу һәқтики мәлуматларни хуласиләп ейтқанда, ибраһим әләйһиссаламниң диҗлә вә фират дәрйаси оттурисидики районларда туғулуп чоң болғанлиқи һәққидики мәлуматлар еғир салмақни игиләйду.
йуқирида ейтип өткинимздәк, қуран кәримдә ибраһим әләйһиссалам чоң пәйғәмбәрләрдин санилиду. униң қәвми билән болған тәвһид күриши кичик йешидила башланған. бу җәрйанда, у йешиниң кичик болушиға қаримай мәнтиқилиқ сөзләш усулини актип ишлитәлигән иди. чүнки униңға аллаһ таала аллибурун әқил–парасәт ата қилған иди. ибраһим әләйһиссалам бутпәрәст дадиси вә қәвмигә: «силәр чоқунуватқан бу бутлар қандақ нәрсә?» дәп сорайду. улар: «биз буниңға ата- бовилиримизниң ибадәт қилип келиватқанлиқинила билимиз» дәп җаваб бериду. ибраһим әләйһиссалам қайта: «силәрму, ата- боваңларму һәқиқәтән опочуқ гумраһлиқта икәнсиләр» дәйду. улар: «сән раст дәватамсән? йаки чақчақ қиливатамсән?» дәп, ибраһим әләйһиссаламниң сөзидин әҗәплиниду. чүнки улар бу һәқтә ойлинип бақмиған иди. буниңға җавабән ибраһим әләйһиссалам: «чақчақ қилмидим, әксичә силәрниң пәрвәрдигариңлар асманларниң вә земинниң пәрвәрдигаридур. уларниң һәммисини у йаратқан, мәнму униңға гуваһлиқ бәргүчиләрдин болимән» дегән.
ибраһим әләйһиссалам қәвми шәһәрдә йоқ вақитта келип бутларни чеқип парчә- парчә қиливәткән. улар қайтип келип сорап көрсун, дәп чоң бутни чақмай қалдуруп қойған. улар бутлириниң чеқиветилгәнликини көрүп, бу ишни кимниң қилғанлиқини сүрүштә қилшқа башлиған. бу ишни ибраһим әләйһиссаламниң қилғанлиқи мәлум болғандин кейин, ибраһим әләйһиссалам халайиқниң алдиға елип келингән. улар ибраһим әләйһиссаламға: «ибраһим! бутлиримизни мушундақ қилған сәнму? дәп сориған. ибраһим әләйһиссалам уларға, бу ишни кимниң қилғанлиқини әгәр сөзлийәлисә чоң буттин сорап беқишлирини ейитқан.» улар шу йәрдә мат болушқан. чүнки уларниң бутлири гәп қилалмайдиған бир парчә таштин ибарәт иди.
әслидә йуқиридики айәтләр қуранда тәқвадар кишиләрниң, аллаһни көрмәй туруп, униң әмир – пәрманлириға бойсунидиған кишиләр икәнликини инсанларға өгитип қойуш үчүн кәлгән айәтниң давамида байан қилинған иди. буниңдин қариғанда, тәқвадар болушниң алдиниқи шәрти, иман чүшәнчисиниң халис болуши билән зич мунасивәтлик. халис иман алди билән әқил йүргүзүш, андин кейин һечқандақ шәк-шүбһә арилашмиған аллаһ тәсәввуриға игә болуш билән болиду.
дәрвәқә ибраһим әләйһиссаламниң қилғини наһайити ақиланә иш иди. чүнки улар бутларниң һечнемә билмәйдиғанлиқини ойлашмай қариғуларчә чоқунуп кәлгән иди. каинатни вә униң ичидики барлиқ мәвҗудатни йоқлуқтин барлиққа кәлтүргүчи улуғ затни есидин чеқирип қойушқан иди. улар, дәлил испатни қобул қилмайла қалмастин, муштумзорлуқ билән мәсилини һәл қилишниң йолини тутқан иди. тарих өзгәрсиму инсанниң хуй-пәйли өзгәрмәйду. мана заманимиздиму инкарчилар, зорлуқ-зораванлиқ билән өзлириниң хата идеологийәлирини инсанларға мәҗбури һалда қобул қилдурушқа тиришип келиватиду. дәрвәқә, ибраһим әләйһиссаламниң орунлуқ гәплиригә дәлил-испат билән қарши туралмиған мушрик қәвм, ибраһимни отта көйдүрүп җазалимақчи болиду. улар бу йәрдә йәнә отқа көйдүрүш күчи ата қилған һәқиқий йаратқучиниң барлиқини вә униң тәңдашсиз қудритини унтуп қелишқан иди. һәқниң вә һәқиқәтниң әзәлий игиси ибраһим әләйһиссаламни отта көйүп кетиштин қутқузди. униң тәвһид күришини дунйа хәлқигә өчмәс үлгә қилип тиклиди. ибраһим әләйһиссаламниң мукапатини пәқәт ахирәткә қалдуруп қоймай, дунйада наһайити бәрикәтлик земинға орунлаштурди. униңға пәйғәмбәрләрниң атиси һәзрити исһақ билән исмаил әләйһссаламни үлгилик пәрзәнт қилип ата қилди.