دین و توپلوم(40)
اینسان‌لیق تاریخی‌نین کئچمیشینه و بو گونونه دقتله باخدیغیمیزدا فردلرین یا دا جمعیتین اؤزون‌دن اوّلکی دؤوره ماراق‌سیز قالدیغینی سؤیلمک آز قالا غیری-مومکون‌دور. چونکی کئچمیش اولما‌دان گله‌جگین ساغلام قورولماسی ائدیلمه‌سی چتین‌دیر
قیمت‌لی اوخویوجولار ...
بو گون اوزرینده دایاناجاغامیز موضوع قوران و حدیث‌لرده ذکر ائدیلن تاریخی معلومات‌لاری قیمتلندیرمه‌نین اصول‌لاری اوزرینده دایاناجاغیق.
اینسان‌لیق تاریخی‌نین کئچمیشینه و بو گونونه دقتله باخدیغیمیزدا فردلرین یا دا جمعیتین اؤزون‌دن اوّلکی دؤوره ماراق‌سیز قالدیغینی سؤیلمک آز قالا غیری-مومکون‌دور. چونکی کئچمیش اولما‌دان گله‌جگین ساغلام قورولماسی ائدیلمه‌سی چتین‌دیر. بو سببله اولما‌لی‌دیر کی، جمعیت‌لر گرک خصوصی، ایسترسه ده عمومی معنادا اوّلکی جمعیت‌لرین وضعیت‌لری حاقیندا بیر شئی‌لر بیلمگی آرزولارلار. بو مقصده یؤنلیک علمی ایشلر ائدرلر. بو سببله اولما‌لی‌دیر کی، همصحبتی اینسان اولان قوران، بو موضوعدا اولدوقجا زنگین ماتریالا مالیک‌دیر. آنجاق ایسلام دینین تمل قایناغی اولان قوران کئچمیشه عاید معلومات‌لاری بیر علمی متنده اولدوغو کیمی، سیستماتیک بیر شکیلده اله آلماز. معلومات‌لاری داها چوخ عبرت مقصدلی ذکر ائدر. بو سبب‌دن حضرت پیغمبرین قوراندا خلاصه اولا‌راق کئچن بعضی قصاص‌لار آچیق‌لیق گتیردیگی گؤرولر. چونکی بعضی تاریخی حکایه‌لر شخصاً حضرت پیغمبرین، عینی زاماندا صابه‌نین ماراغینی و دقتینی چوخ چکمیش‌دیر. نئجه کی قوراندا ایضاح ائدیلن حضرت موسی ایله صالح قول حکایه‌سی حاقیندا "الله، موسی‌یا رحمت ائتسین. کاش کی صبر ائتسیدی ده صالح قول ایله آرا‌لاریندا کئچن وضعیتی بیزه داها چوخ آنلاتسایدی "دئمیش‌دیر. بو دا حضرت پیغمبرین توحید دینی‌نین کئچمیشینه اولان ماراغینی اورتای قویماقدا‌دیر.
مدینه توپلوموندا داها چوخ یهودی‌لرله همصحبت اولان مسلمان‌لار، بو مدنیته عایید بعضی معلومات‌لارا ماراق دویما‌لاری نورمال بیر وضعیت‌دیر. بو وضعیته سس‌سیز قالا بیلمه‌ین حضرت پیغمبر، "ایسرائیل اوغوللاریندان نقلده ائده بیلرسینیز. بوندا بیر قورخو یوخدور "شکلین‌دکی سؤزویله، اونلاردان نقل ائدیلن معلومات‌لارین امت اوچون فایدا‌لی و عبرت‌لی قیسیمینی محافظه ائتمیش‌دیر. شخصاً اؤزو عمومیتله کئچمیش امت و میللت‌لر، خصوصی اولا‌راق دا ایسرائیل اوغول‌لاری حاقین‌داکی عبرت وئریجی خبرلری توپلوما کؤچورموش‌دور. حضرت پیغمبر "اهلی کیتابی نه تصدیق، نه ده یالانلایین" شکلین‌دکی سؤزو و "اهلی کیتابا بیر شئی سوروشمایین" سؤزو ایله اهلی کیتاب‌دان معلومات آختارماقدا احتیاط‌لی اولونماسینی تمبیه‌لمیشدیر.
حضرت پیغمبر کئچمیشه یؤنلیک اولا‌راق وئردیگی معلومات‌لارلا بعضن یاشادیغی جمعیتین کئچمیش‌دن قالان، ایسلامین اؤزو ایله اویغونلاشمایان سهو معلومات‌لارین اؤنونه کئچیر. بعضن ده کئچمیش پیغمبرلرین و بیرلیک‌لرین یاشادیق‌لاری حادثه‌لری ایمان و توحید مباریزه‌سی‌نین تاریخینی اؤیرتمک و صحابه‌لرینی اؤیرتمک اوچون ایستیفاده ائتمیش‌دیر. کئچمیش‌دکی اینسان‌لارین مثل اولموش حکایه‌لری واسیطه‌سی ایله مسلمان‌لارین ایمان، عبادت و اخلاق ساحه‌سینده اؤیردیلمه‌سینی مقصد قویموش‌دور.
...
قوران‌داکی بیر چوخ آیه‌ده باشدا ایسرائیل اوغول‌لاری اولماق عذره کئچمیش امت‌لرین سهو و آشیری سهولر سؤز ائدیلمکده‌دیر. بئله‌جه الله‌ین ائلچی‌سی حضرت پیغمبر، تاریخ شعورو هم ده جمعیت‌لرین یوکسلیش و ائنیشینه باغلی الله‌ین دییشمز قانون‌لاری‌نین بوتون مسلمان‌لار طرفین‌دن یاخشیجا قاورانماسینی ایستمیش‌دیر. بو دا هئچ شوبهه‌سیز صحابه‌لرین شخصینده مسلمان‌لارین گله‌جه‌یه دؤنوک اومیدلرینی آرتیریجی بیر تأثیر ائتمیش‌دیر. چونکی بیر میللتین کئچمیشی اونون حافظه‌سی، حافظه‌سی ایسه اونون شخصیتی‌نین. یادداشینی ایتیرن بیر جمعیت، شخصیتینی ایتیریر. کئچمیش‌دن بو گونه او جمعیتین شخصیتینی قورارکن نه وارسا، اونلارین اونودولماماسی لازیم‌دیر. ایشده کئچمیش امتلرله علاقه‌دار قوران و سنت‌ده یئر آلان معلومات، حکایه و مثل‌لر؛ ایسلام میللتین کئچمیش تجروبه‌لرین‌دن درس آلینماسینی تامین ائدن عنصورلاردان‌دیر.
اجتماعی دییشمه‌لری تشکیل و قوران دیلینده سنت الها آدی وئریلن قانون‌لاردا دییشیک‌لیک اولماز. بو ایفاده‌لر ایچه‌رن حکایه‌لرین بیر باشقا مقصدی ده مسلمان‌لارین کئچمیش امت‌لرین یولون‌دان گیده‌بیله‌جکلرینی، کئچمیش امت‌لر اوچون اعتبارلی اولان سنت اهلئ‌ین بو گون ده اعتبارلی اولدوغونو خاطیرلاتماقدا‌دیر. کئچمیش امت‌لرین باشینا گلن‌لری بیلمک بو ایستیقامتیله بیزیم اوچون ده اهمیت‌لی‌دیر. اونلارین، یالنیز اسکی ناغیل‌لاری اولا‌راق استراحت ایضاح دئییل، عینیله قوراندا تمبیه‌لندیغی، پیغمبر افندیمیزین ده ائتدیگی کیمی درس و عبرت آلماقلا بیرلیکده عینی سهوه یولا دوشممک مقصدی ایله ایضاح باشا دوشولمه‌سی لازیم‌دیر.
قوراندا ذکری کئچن پیغمبرلرین چوخو، اهلی کیتاب ایچینده یئر آلان ایسرائیل اوغول‌لارینا منسوب ایدی. حضرت پیغمبر مدینه دؤورونون باشلانغیجیندا اؤزونه امر گلمه‌ین خوصوص‌لاردا زامان زامان اهلی کیتابا اویغون قالماغی سئچمیش‌دیر. نئجه کی مدینه‌یه هیجرت‌دن سونرا الله ائلچی‌سی، یهودی‌لرین عاشورا گونو اوروج توتدوق‌لارینی گؤرموش، بونون سببینی سوروشدوغوندا اؤزونه، بو گونون الله‌ین ایسرائیل اوغول‌لارینی دوشمن‌لرین‌دن قورتاردیغی اهمیت‌لی بیر گون اولدوغو و حضرت موسی‌نین دا بو گونو اوروج‌لو اولا‌راق کئچیردیگی دئییلمیش. بونون اوزرینه حضرت پیغمبر یهودی‌لره "بیز، موسی‌یا اویغون گلمه‌یه سیزدن داها لاییقیق" دئیه‌رک بو گونده اوروج توتموش، صحابه‌لرینه ده اوروج توتما‌لارینی سؤیلمیش‌دیر.
....
قورانین اورتایا قویدوغو حکایه‌لردن مسلمان‌لارین اؤیرنمه‌سی گرک بودور: ایسلام، تاریخین بیر دؤورونده حضرت محمد (ص) طرفین‌دن ایجاد ائدیلن بیر دین دئییل. قوران اؤزون‌دن اوّلکی کیتاب‌لاری دا تصدیق و تحریف ائدیلن ایستیقامت‌لرینی تصحیح ائدیجی‌دیر. بو سبب‌دن قوران و سنته‌ده کئچمیش امت‌لرین حکایه و مثللری ایضاح ائدیلرکن یئنی یارانان مسلمان میلتین، باشیندان بری داوام ائدن او یئگانه "دین"ین او زامان‌داکی ان دوغرو، ان حاق‌لی و ان لاییق آردیجیل‌لاری اولدوق‌لاری تصورونو یئرلشدیرمیش‌دیر. بو ائدیلرکن ده بو قضاضلارداکی دیل و اوسلوب سایه‌سینده، مسلمان جمعیته عینی زاماندا بیر تاریخ فلسفه‌سی و تاریخی حادثه‌لر ایشیغیندا گونو اوخوما مئتوددان قازاندیریلمایا چالیشیلمیش‌دیر.
خلاصه‌یله سؤیله‌یه‌جک اولساق، ایسلامدا دین و مدنیته عایید اینانج، آنلاییش و حؤکم‌لر، قوران ایله سنت اساس‌لارینا گؤره دگرلندیریلیر. بئله‌لیکله مسلمانین دین و اینانج اساس‌لارینا ضرر وئرمه‌یه‌جک بیر طرزده خاریجی مدنیت‌لرله علاقه قورما‌لارینا مانع اولونمامیش‌دیر. عکسینه مسلمانین، کئچمیش دیگر مدنیت و مدنیت‌لرین ایستیفاده‌یه لاییق یؤنلری حاقیندا معلومات صاحبی اولماسی تشویق ائدیلمیش‌دیر.
