دونیادا ایز بیراخان تورک بؤیوک‌لری (3)
بو هفته سیزلره بؤیوک بیر ادبی شخصیت و دوشونر، عینی زاماندا بؤیوک بیر دولت آدامی اولان علیشیر نوایی‌دن سؤز ائدجگیک.
-جی عصرلرده یاشامیش اولماسینا باخمایا‌راق، 19-20-جی عصرلره قدر ادبی تأثیرینی داوام ائتدیرن و هله جدی علمی آراشدیرما‌لارا موضوع اولان نوایی، 1441-جی ایلده دونیانین ان اهمیت‌لی مدنیت مرکزلریندن اولان و حال-حاضیردا اففانیستاندا اولان هراتدا دوغولدو. عائله‌سی، اولدوقجا سرمایه دار و دؤورون ان حؤرمت‌لی عایله‌لریندندی. نوایی، ایلک تحصیلینی آتاسی‌نین (قیاس الدین کیچکین باها‌دیر) یانیندا آلدی. داها سونرا تحصیل اوچون خوراسان و سمرقنده گئتدی.
اوشاق‌لیق یاشلاریندان بری علمه و ادبیاتا ماراق گؤسترن نوایی، دولت آداملارینین دا دقتینی چکمیش‌دیر. او سیاست‌دن اوزاق دایانماغا چالیشسا دا، دؤورون حؤکمدارلاری اونون بیلگی و دوشونجه‌لرین‌دن فایدالانماق ایستمیش‌لر. بونا گؤره خوراسان و ماورالنّهر حؤکمداری سلطان حسین بایقارا، ایصرارلا اونو یانینا چاغیرا‌راق اؤزونه وزیر تعیین ائتدی.
دئییلن‌لره گؤره، نوایی وزیرلیک و والیلیق/ اوستاندارلیق ائتدیگی دؤورلرده دولت‌دن حقوق آلمامیش، حتی مختلیف فوندلار آچا‌راق، دولته کؤمک ده تاپیلمیش‌دیر.
آراشدیرما‌لارینا و علمی-ادبی فعالیت‌لرینی چوخالدماق ایسته‌ین نوایی، بیر مدت سونرا وظیفه‌سین‌دن ایستعفا ائتسه ده، ایستعفاسی قبول ائدیلمه‌دی و ئسترآبادا والی/اوستانداری اولاراق تعیین ائدیلدی. لاکین ان سون 1490-جی ایلده وظیفه‌دن آیریلماغی باجاردی و ایللرجه ثمره‌لی بیر حیات سوردوک‌دن سونرا 1501-جی ایلده دوغوم یئری اولان هراتدا وفات ائتدی.
---------------
علیشیر نوایی، کاشغرلی محموددان سونرا تورک دیلینه ان بؤیوک خیدمت ائدن آدام اولاراق بیلینیر. آنا دیلی اولان تورکجه‌نین خاریجینده فارسجا و عربجه‌نی ده چوخ یاخشی بیلن بو داهی شخصیت، (محاکمت اللغتین آدلی اثریله) تورکجه ایله فارسجایا موقاییسه، بیر چوخ یئرده تورکجه‌نین اوستون‌لوگونو ثبوتا چالیشمیش‌دیر.
تورکجه شعرلرینده نوایی، فارس شعرلرینده ایسه "فانی" تخلص-ونو ایستیفاده ائدن نوایی‌نین 5 شعر دیوانی‌نین یانیندا، اونلارلا آیری اثری ده وار.
علیشیر نوایی، شرق خصوصیله ده دونیا تورک ادبیاتینی ان چوخ تأثیر ائدن آداملاردان‌دیر. نوایی ایله عینی دؤورده یاشایان شاعیرلردیشیندا، سونراکی دؤورلرده یاشایان بیر چوخ شاعیر ده نوایی‌دن تاثیرلنمیش، اوندان ایلهام. 15. عصر عثمانلی شاعیری احمد پاشا و 16. عصرین ان بؤیوک شاعیری فضولی ده نوایی‌دن تأثیرلنن شاعیرلر آراسیندا یئر آلیر.
یئنه سونراکی دؤورلرده، نوایی‌نین شعرلری‌نین داها یاخشی آنلاشیلماسی اوچون اونلارلا لغت یازیلمیش‌دیر. بو کیمی سؤزلوکلرین یازیلماسیندا، دولت آداملارینین دستگی اونودولماما‌لی‌دیر.
ایران تورک سلطانلاریندان بؤیوک نادیر شاه، ناصرالدین شاه و عثمانلی پادشاهی یاووز سلطان سلیم ده نوایی‌نین اثرلرینی بؤیوک بیر زؤوق و حیران‌لیقلا ایزله‌ین حوکومدارلارداندیر. گؤروندوگو کیمی، نوای شعرلرینی شرق تورکجه‌سی (چاغاتای تورکجه‌سی) یازمیش اولسا دا، تأثیری یالنیز یاشادیغی بؤلگه ایله محدود دئییل، ایران و عثمانلی ساحه‌لرینی دا جدی شکیلده تأثیری آلتینا آلمیش‌دیر.
بوتون حیاتینی تورکجه‌نی تانیتماغا، غنی‌لش‌دیرمک و یایماغا حصر ائدن نوایی، تورک دونیاسی‌نین ان بؤیوک ادبی شخصیتی اولاراق تانینماقدا‌دیر. اونون سایه‌سینده، شرق تورکجه‌سی (چاغاتای تورکجه‌سی) اوزون مدت تورکیستان (اورتا آسیا) تورک‌لری‌نین اورتاق یازی دیلی حالینا گلمیش‌دیر.
شییر صنعتین‌دن باشقا ختت، شکیل، موسیقی و معمارلیق صنعت‌لرییله ده ماراق‌لانان نوایی، بو صنعت ساحه‌لرینده ده اثرلر وئرن چوخ ایستیقامت‌لی نومونه بیر شخصیت‌دیر.
نوایی‌نین اثرلری غرب علم آدام‌لاری و آراشدیرماچی‌لاری‌نین دا آراشدیرما موضوعسو اولموشدور. بیر چوخ آلمان، اینگیلیس و ماجار تورکولوغو، نوای اثرلرینی دیل و ادبی باخیمدان آراشدیرا‌راق، اوندان بؤیوک بیر تعریفله بحث ائتمیش.
نوایی‌نین ان مشهور اثرلرین‌دن فرهاد و شیرین، لیلی و مجنون، سد ایسکندر و لیسان الطیر-ی سؤیله‌یه بیلر.
ایلگیلی‌لی خبرلر
تۆرک جمهوریتلرینین گوند‌مینده‌کی گلیشمه‌لر
۱ ژوئن ۲۰۲۴ تاریخینده شوشادا تۆرک دؤولتلری تشکیلاتی تحصیلدن مسئول باخانلاری ۸.جی ییغینجاغی ائدیلدی
