Ğamircan Däwlätşin
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 37/19
“Törki-tatar ruxi mädäniyät tarixı” kitabınıñ avtorı Ğamircan Däwlätşin turında qısqaça küzätü
Kürenekle tatar ğalime, tarixçı, tarix fännäre doktorı, professor, Tatarstannıñ Däwlät premiyäse laureatı Däwlätşin Ğamircan Mirğaciyan ulı 1950nçe yılnıñ 12nçe avgustında Sarman rayonı Düsem awılında kolxozçı ğailäsendä cidençe bala bulıp dön’yağa kilä. Läşäy Tamaq sigez’yllıq, İske Minzäläbaş urta mäktäplären, Qazan Däwlät universitetınıñ tatar tele häm ädäbiyatı bülegen tämamlıy. 1973nçe yılda Qazan Däwlät universitetın tämamlağaç, aspiranturada uqıy. Bolğar, törki-tatar babalarıbıznıñ ruxi mädäniyätenä bağışlanğan kandidatlıq, doktorlıq dissertaŝiyälären yaqlıy. 1976-1996nçı yıllarda Ğalimcan İbrahimov isemendäge Tel, ädäbiyat häm tarix institutında, 1996-2002nçe yıllarda Tatarstan Respublikasınıñ Fännär Akademiyäseneñ Şihabetdin Märcäni isemendäge Tarix institutında fänni arxiv mödire, ictimağıy fiker häm arxeologiya bileklärendä xezmätkär bularaq êşli. 1994nçe yıldan Tatar Däwlät Gumanitar institutında, Qazan Däwlät universitetında doŝent, professor, kafedra mödire bula.
Tarix fännäre doktorı Ğalimcan Däwlätşin - 200dän artıq fänni xezmät (şularnıñ 20se monografiyä häm däresleklär) avtorı. Cide tomlı “Tatarlar häm Tatarstan tarixı” kitap avtorlarınıñ berse. Xezmätläreneñ berniçäse Törkiyädä, Bolgariyädä, Amerikada törek, bolğar, ingliz tellärendä dönya kürä. Cämäğat’ êşe bularaq, Tatarstan mäğarif häm mädäniyät xezmätkärläreneñ “Mäğarif” berlege prezidiumı äğ’zası, prezidentı bulıp êşli.
Ğamircan Däwlätşin üzeneñ “Törki-tatarlarnıñ ruxi mädäniyäte tarixı” digän kitabında: ”Xalıqnıñ çın tarixı, barı tik anıñ êkonomik, soŝial’ häm säyäsi barlığı häm citeşüe genä tügel, ul keşelärneñ mäğ’näwi häm dä sänğati üzençälekläreneñ dä yäşäyeşeder”, - dip assızıqlıy.
Ğalimcan Däwlätşinnıñ - “Törki-tatarlarnıñ ruxi mädäniyäte tarixı” xezmäte 2013nçe yılda ğalimä Al’bina Tuzlu yärdämendä “Törek Tarix cämğıyäte basması” tarafınnan rus telennän törek telenä tärcemä itelä. Kitap ike töp bülektän tora. Berençe bülektä, Ruxi, mäğ’näwi mädäniyät tarixı bularaq, din häm mifologiya, süzle ädäbiyat, xalıqnıñ tanıp belü häm fikerläre urın alıp torsa, ä İkençe bülektä “Matdi mädäniyät”kä östenlek birelä. Anda islamiyät häm din beleme, uqu-uqıtu, yazu, qısqaça äytkändä, mäğarif xaqında süz bara. Ayıruça, professional’ häm fänni bilgelär urın alıp tora.
Törek-tatar xalqı tamırları yıraq ğasırlarğa barıp totaşqan, bay matdi häm ruxi mädäniyätkä iyä bulıp, şul uq waqıtta qatlawlı ber barış çorı ütkän xalıq. Bu êzlänülärneñ töp öleşe, iske törek däwerennän alıp Qazan Xanlığınıñ qulğa töşerelüe belän bäyle. Ğamircan Däwlätşin üzeneñ “Törki-tatarlarnıñ ruxi mädäniyäte” digän xezmätendä İslam dine, ruxi mädäniyät häm mäğarif ölkäsendä bulğan üzgäreşlärgä häm yañalıqlarğa dä tuqtala.
Xalıqnı xalıq itkän närsä - anıñ üzençälekle tradiŝiyon mädäniyäte. Älege üzençälek yuğala ikän, êtnos bularaq xalıq ta yuqqa çığa. Milli ğoref-ğadätlärebezne öyränü, propagandalau, ğasırlar töpkelennän bezgä qadär kilep citkän yola, ğoref-ğadätlärne öyränü, qaytaru bik möhim. Xalıqnıñ poêtik icatı tudırğan äsärlärdä anıñ ğasırlar däwamında tuplanğan tormış täcribäse, ruxi dönyası, ziräk aqılı çağılış taba. Mondıy äsärlär şuşı tutıqmas baylıqnı saqlap häm buınnan buınğa küçerä kilep, bezneñ könnärgä qadär kiterep citkergännär. Xalıqnıñ poêtik icatın anıñ yazmada törkälmägän äwwälge tarixı dip sanarğa yarıy, çönki çal zamannardan birle xalıq, ruxi mädäniyät, tarix belän yänäşä yäşäp kilgän, anıñ üzençälekle yuldaşı bulğan.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1) Davletşin.”Türk tatar kültür tarixi”.Ankara.2013
2) https://tt.m.wikipedia.org>wiki>G...
Ğamircan Däwlätşin-Wikipedia
