چرا جهان ترک - اسلام از پیشرفت های حاصله در قرن های 15 و 16 دور مانده است

چرا با وجود پیشرفت های عظیم در حوزه علوم، آموزش، فرهنگ و تمدن در قرن های 15 و 16 در ازبکستان، این تحولات در قرن های بعد ادامه نیافته است؟ چرا جهان ترک و اسلام در قرن های بعد، از این ذهنیت روشن دور مانده است؟

پرفسور دکتر قدرت بلبل استاد دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ییلدیریم بایزید در این رابطه می گوید:

ثبات در علم، تاریخ و سیاست

امیر تیمور انسان بسیار بزرگی بود و از اهمیت خاصی نزد ازبک ها برخوردار است. حتی به ازبکستان کشور تیمور هم می توان گفت. امیر تیمور در دوره زمامداری خود در این کشور عالمان بسیاری را به این کشور دعوت کرد. آثار تاریخی موجود در بخارا و سمرقند در دوره امیر تیمور ساخته شد. اسلام کریم اف اولین رئیس دولت ازبکستان نیز در راستای برجسته سازی تیمور و آثار ساخته شده در دوره وی تلاش بسیاری بخرج داد.

در دوره تیمور، مرزهای دولت از هندوستان تا ازمیر گسترش یافت. تیمور باعث شد تا امپراتوری عثمانی وارد دوره فطرت شود و دوران ارتش طلایی که ارتشی عبارت از ارتش خاقان های ترک – مغول بود، به پایان رسد. اما از آنجایی که مکانیزم اداره یک چنین قلمرو گسترده ای را نداشت، با مرگ تیمور در سال 1405 دولت وی نیز شروع به فروپاشی کرد. دولت عثمانی در مدت زمانی کوتاه توانست تجدید قوا کرده و به راه خود ادامه دهد. اما خلا بوجود آمده در خاک های خالی مانده از ارتش طلایی پس از وفات تیمور توسط روس ها پر شد و بدین ترتیب تیمور باعث بوجود آمدن امپراتوری روسیه گردید.

اگر چه مطالعات علمی و هنری زیادی در طول زمامداری تیمور انجام گرفت، اما متاسفانه این فعالیت های علمی بعد از وی ادامه نیافت. مهمترین دلیل این مساله عدم وجود ثبات سیاسی بود. اگر ثبات سیاسی وجود نداشته باشد، علم، آموزش، هنر، فرهنگ، تمدن و بطور کل هیچ چیز نمی تواند دائمی باشد. ما نمونه بسیار غم انگیز این وضعیت را در داستان اولوغ بیگ از نوادگان تیمور می بینیم. با وجودی که یک اختر شناس، رئیس دولت و محقق برجسته زمان خود بود، پسرش در برابرش قیام کرد. پدر و پسر باهم درگیر شدند و وقتی پسرش او را شکست داد، تسلیم شد و گفت که از تاج و تخت دست کشیده و می خواهد برای زیارت به مکه برود. اجازه سفر به او داده شد، اما به محض خروج از سمرقند، به دستور پسرش کشته شد، پسر نیز چندی بعد توسط سربازانش به قتل رسید.

با وجود این همه عدم ثبات و اعتماد امکان تداوم هیچ چیز وجود ندارد. مهمترین دلیل عدم پیشرفت ازبکستان در قرن های بعد عدم ثبات سیاسی است. اهمیتی که علمای اهل سنت به ثبات سیاسی می دهند، در ازبکستان بیشتر درک می شود. چرا که اگر دولتی وجود نداشته باشد، هیچ چیز دیگری باقی نمی ماند. مهمترین دلیل تداوم و بقای دولت عثمانی و نهادهای آن نیز وجود همین ثبات سیاسی است.

فتو

ازبکستان زودتر از ترکیه متوجه خطر فتو شد. ازبکستان در سال 1999، همه مدارس فتو را تعطیل کرد و معلمان آن را به اتهام جاسوسی از این کشور اخراج نمود. حتی می گویند کودتایی که فتو می خواست در سال 2016 در ترکیه انجام دهد، قبلا در ازبکستان امتحان شد و شکست خورد. ضربه ای که فتو به روابط بین ترکیه - ازبکستان زده آن قدر بزرگ است که آثار آن را هم می توانیم در اذهان خود احساس کنیم و هم در آنچه که در ازبکستان می بینیم و می شنویم.

بخاری – شاه نقشبندی، مطرودی

بی شک، بدون جای دادن به بخاری، نقشبندی و مطرودی هیچ نوشته ای نمی توان در رابطه با ازبکستان نوشت.  اجازه دهید تا به این طریقت ها که ریشه اندیشه ها و افکار معتدل اسلامی بوده و مانع از افراط گرایی و بی عدالتی ها در دنیای امروز می شوند، در نوشته ای دیگر بپردازیم. امروز فقط به گفتن این نکته بسنده کنیم که ازبک ها علاقه زیادی به این افراد و تربت های آن ها نشان می دهند.

زبان ترکی و جهان ترک

افزایش ارتباطات و توافقات میان دولتهای ترک زبان، دشوار نیست. برداشتن سه گام اساسی به ما در درک بیشتر یکدیگر کمک خواهد کرد.

گام اول، استفاده از حروف لاتین است. ازبکستان هم اکنون از حروف لاتین استفاده می کند، قزاقستان و آذربایجان نیز همینطور. با این حال، در این کشورها، برخی اوقات از الفبای کیریل نیز استفاده می شود. استفاده از حروف لاتین سبب می شود تا متون مکتوب بیشتر درک شوند.

گام دوم، استفاده از کلماتی است که یک قرن پیش استفاده می شدند. در قرن اخیر ترک های ترکیه از کلمات فرانسه و انگلیسی و سایر ترک ها نیز از کلمات روسی بیشتر استفاده کرده اند. اگر همه ما با زبان اجدادی مان با یکدیگر صحبت کنیم، راحت تر همدیگر را خواهیم فهمید. در ازبکستان، طرز صحبت و نحوه لباس پوشیدن افراد مسن آن قدر شبیه پدربزرگ و مادربزرگم است که احساس کردم به دیدن آن ها رفته ام.

گام سوم، این است که کلمات به همان نحوی که تلفظ می شوند، نوشته شوند، در زبان ترکی آناتولی به این شکل است و این امر باعث آسان شدن امور و ارتباطات می شود. در حال حاضر اگر شما ترکی قدیم را اندکی بدانید، برقراری ارتباط زیاد دشوار نخواهد بود.

افتتاح شعبات مختلف دانشگاههای ترکیه در ازبکستان

امروزه تمامی اهل علم اصرار دارند که دانشگاه های ترکیه فورا یک شعبه در ازبکستان باز کنند. گفته می شود که رئیس دانشگاه 150 دانشگاه در ازبکستان از سوی پوتین تعیین می شود. دانشگاه های غربی نیز خیلی وقت است که شعبه های خود را در این کشور افتتاح کرده اند. اگر موانع قانونی بر سر راه باز کردن شعبات دانشگاهای ترکیه در این کشور وجود دارد، باید هر چه زودتر این موانع از سر راه برداشته شوند. تشویق افتتاح شعبات دانشگاه های منتخب ترکیه در ازبکستان امری ضروری است. در کشوری که روسیه و کشورهای غربی اقدام به سرمایه گذاری در زمینه آموزش نموده اند، ترکیه نباید این امر را  به تعویق بیاندازد.

2- ترکیه

واقعیتی که من در ازبکستان دیدم، این بود که آنجا همانند ترکیه دوم است. همانند کسی که ترکیه دومی را کشف کرده، احساس شوق و شعف می کردم. حتی با توجه به اینکه ازبکستان سرزمین اجدادی ماست، می توان ترکیه را ازبکستان دوم نامید.

ترکیه ای که ذهن آن در غرب کدگذاری شده است

قبل از سفر به ازبکستان با دانشجویانی که از این کشور به ترکیه سفر کرده اند، یک کارگروه تشکیل داده بودم. این دانشجویان می گفتند: در ترکیه مردم به غرب توجه زیادی می کنند در حالی که شرق را عملا نادیده می گیرند.

با تاثیر از احساسات عمیقی که بخارا و سمرقند بر من نهاد، در راه بازگشت آنچه را که دانشجویان گفته بودند، بهتر می توانستم درک کنم. ارزیابی میزان اهمیتی که رسانه ها به جهان ترک می دهند، وضعیت موجود را آشکار می کند. در تحولات ورزشی، هنری و ادبی از جهان ترک سخن به میان نمی آید. بگذارید از خودمان بپرسیم، ما ورزشکاران و شاخه های ورزشی بسیاری را از جهان غرب می شناسیم، اما از جهان ترك و اسلام چه؟ در تلویزیون کابلی، کانال های بسیاری از کشورهای غربی وجود دارد، اما تعداد کانال های موجود از جهان ترک در این تلویزیون به اندازه ای کم است که می توان گفت تقریبا هیچ کانالی وجود ندارد.

این  بی توجهی به سرزمین اجدادی بسیار ناراحت کننده است. در حالی که چیزهای بسیار ساده می تواند دنیای ترک و اسلام را به شکلی بسیار قابل توجهی به افکار عمومی معرفی کرده و تبلیغ نماید. بعنوان مثال باشگاههای ورزشی جهان ترک هر ساله می توانند رقابت های ورزشی بزرگی را تحت عنوان قهرمانی جهان ترک برگزار نمایند؟ حتی سازمان همکاری های اسلامی نیز می تواند مشابه این کار را انجام دهد؟ یک چنین فعالیت های نمادین می تواند باعث ایجاد علاقه و اطلاعات کشورهای جهان ترک در رابطه با یکدیگر شود.

شکل یافتن اذهان ما تنها بر محوریت جهان غرب، باعث کوچک تر شدن ترکیه می شود. ترکیه ای جدا شده از ریشه های تاریخی سبب می شود تا چیزهای بسیاری را از دست بدهد. یک چنین ترکیه ای، حتی اگر به عضویت اتحادیه اروپا نیز پذیرفته شود، موقعیت خود را به یک کشور بسیار معمولی در اتحادیه اروپا تقلیل می دهد. اگر ترکیه در روابط خود به اندازه غرب، به جهان ترک و اسلام نیز توجه کند، اگر قاره آفریقا را نیز در دستور کار خود قرار دهد، آن وقت است که می تواند رسالت واقعی خود را به انجام برساند و به حال خود، منطقه ای که در آن واقع است و نیز کل جهان مفید واقع شود.