2024؛ سال تنوع سناریوهای ژئوپلیتیک و استراتژیک

آنچه در سال 2023 رخ داد، سناریوهای احتمالی ژئوپلیتیک و استراتژیک در سال 2024 را بسیار متنوع کرده است. جمعیتی بیش از 4 میلیارد نفر در سال 2024 به انتخابات خواهند رفت. کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، روسیه، انگلیس، هند، تایوان و بنگلادش به عنوان انتخابات حساس ظاهر می‌شوند. مسائل اوکراین، غزه، تایوان، برنامه هسته‌ای ایران، احتمال درگیری اسرائیل و اعراب در خاورمیانه، عدم قطعیت در قیمت انرژی و تحولات غیرمنتظره به دلیل تغییرات اقلیمی ممکن است باعث تحولاتی شود که عمیقاً سیاست بین‌المللی را تحت تأثیر قرار دهد. طی 24 ماه گذشته، 78 درگیری یا به طور کامل مجددا شروع شده و یا درگیری‌های سرد موجود دوباره وارد مرحله درگیری شده‌اند. این وضعیت یکی از بارزترین عناصر شخصیت متضاد سیستم بین‌المللی است.

تغییر و تحول در سیستم جهانی همچنان نامشخص بوده و موضع آمریکا در این مقطع بسیار مهم است. چالش جدی در مقابل موقعیت جهانی آمریکا قرار دارد. واضح است که حتی اگر چین در حال حاضر تعادل نظامی را با ایالات متحده برقرار نکند، این احتمال وجود دارد که در آینده نزدیک بتواند آن را در برخی بخش‌ها متعادل کند. این وضعیت برای چین، یک موقعیت قدرت جهانی فراهم نمی‌کند، اما به عنوان یک موقعیت نظامی به نظر می‌رسد که می‌تواند آمریکا را در منطقه خود متعادل کند، آن را به عقب براند یا وادار به عقب‌نشینی کند. دوما، تمایل جدی برای حمله به مواضع نظامی آمریکا در خاورمیانه به ویژه پس از 7 اکتبر مورد بحث شد. این نیز به عنوان وضعیتی ظاهر می‌شود که حضور نظامی آمریکا را به خطر می‌اندازد. از نظر اقتصادی، آمریکا هنوز هم یکی از بزرگترین اقتصادها است. این کشور از کل اروپا و چین جلوتر است. فقط، وضعیت اقتصاد جهانی نشان می‌دهد که بسیاری از قدرت‌های منطقه‌ای و متوسط، به ویژه هند، در مقابل هژمونی اقتصادی آمریکا بطور جدی عرض اندام می‌کنند. از نظر دیپلماتیک نیز به نظر می‌رسد که برتری اخلاقی آمریکا از بین رفته است. علی‌الخصوص پس از جنگ غزه، چنین مشاهده می‌شود که دیپلماسی آمریکایی اعتبار خود را از دست داده است. هدف دولت بایدن برای ایجاد نظم بین‌المللی مبتنی بر قوانین شکست خورده و مهمتر از آن، توجیهی برای رفتار نامنظم سایر بازیگران ارائه کرده است.

یکی دیگر از مسائل سیستماتیک نیز اشغال مداوم روسیه در اوکراین است. هنوز تغییری در اهداف ژئوپلیتیک روسیه در اوکراین ایجاد نشده است. روسیه در تلاش است اوکراین را به کشوری بسته به دریای سیاه تبدیل کند. پس از عضویت فنلاند در ناتو و عضویت احتمالی سوئد در ناتو، این هدف روسیه بسیار حساس‌تر شده است. فقط، بعید است که پوتین در حال حاضر و احتمالاً در سال 2024 به این هدف دست یابد. برای همین، یک میدان جنگ بدون تغییر در جنگ اوکراین ایجاد شده است. به عبارت دیگر، شکاف جدی بین موقعیت جغرافیایی در میدان نبرد و شدت عملیات نظامی ایجاد شد. اگرچه شدت عملیات بسیار زیاد است، اما در سطح جغرافیایی، یعنی میدانی، گسترش و پیشرفتی مشاهده نمی‌شود. این یک وضعیت پایدار در جنگ روسیه و اوکراین نیست. برای همین، پویایی درگیری بین روسیه و اوکراین در مورد اوکراین همچنان ادامه دارد. موضوع دیگر حمایت غرب از اوکراین است. در حالی که غرب حمایت نظامی قابل توجهی ارائه می‌کند، این حمایت نظامی در حال حاضر نقش تغییردهنده بازی در زمین بازی را ایفا نمی‌کند. البته دفاع اوکراین را تقویت کرد، اما به اوکراین برای پیروزی مقابل روسیه امتیاز استراتژیک نداد. هنوز هیچ پیشرفتی در زمینه دیپلماتیک وجود ندارد. به نظر نمی‌رسد این پیشرفت در آینده نزدیک تحقق یابد.

وضعیت فعلی مانع از دستیابی اوکراین برای مذاکرات صلح می‌شود. زیرا طرح صلح اوکراین همچنان خروج کامل نیروهای روسیه از سرزمین‌های اوکراین را پیش‌بینی می‌کند. به همین دلیل می توان گفت که وضعیت فعلی اوکراین در سال 2024 به همین منوال ادامه خواهد یافت، اما انتخابات ریاست جمهوری آمریکا ممکن است یک تحول حساسی برای روند در اوکراین باشد. انتخابات مشابهی در روسیه نیز وجود خواهد داشت. اما در این انتخابات، ریاست‌جمهوری پوتین ادامه یافته و اگر یک اتفاق غیرمترقبه بزرگی رخ ندهد، قدرت در روسیه با تثبیت قدرت پوتین ادامه خواهد یافت. ممکن است تمایل جدیدی در روابط روسیه و اروپا رخ دهد. اگر ترامپ در انتخابات پیروز شود، احتمال اینکه اروپا در مورد اوکراین مستقل‌تر عمل کند، ممکن است قوی‌تر شود.

برخلاف انتظارات، سیاست بین‌المللی می‌تواند روند رقابت‌گرا و متضاد جدیدی را تجربه کند.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه