Орхан Сөйлемездин кыргыз таанууга кошкон салымы

Ардактуу угармандар! «Кыргыз таануу» программасынын бүгүнкү уктуруусунда белгилүү илимпоз Орхан Сөйлемездин кыргыз таанууга кошкон салымы тууралуу кеп салабыз.

Профессор доктор Орхан Сөйлемез 1961-жылы Түркиянын Кастамону облусунун Тося районунда жарык дүйнөгө келген. Ал 1984-жылы Стамбул университетинин Түрк тили жана адабияты кафедрасын ийгиликтүү аяктаган. Сөйлемез 1986-жылы Мармара университетинде магистрдик диссертациясын, 1995-жылы Колумбия университетинде доктордук диссертациясын ийгиликтүү жактаган. Ал Түркияда Мармара, Ардахан университеттеринде, АКШда Колумбия университетинде, ал эми Казахстанда болсо Ахмет Ясави, Лев Гумилев, Түндүк Казахстан мамлекеттик университеттеринде эмгектенген. Сөйлемез 2005-2006-жылдары Кыргыз-Түрк “Манас” университетинде студенттерге дарс окуган. Орхан Сөйлемез азыркы учурда Кастамону университетинде үзүрлүү иштеп жатат. Ал казак, кыргыз, өзбек тилдеринен сырткары англис, орус жана италян тилдерин жакшы билет.

Ал кыргыз адабиятынын алдыңкы өкүлдөрү Чыңгыз Айтматов, Мукай Элебаев, Сооронбай Жусуев, Төлөгөн Касымбеков, Советбек Байгазиев, Жолон Мамытов, Султан Раев боюнча илимий макалалар менен китептерди жарыялаган. Сөйлемездин кыргыз адабияты боюнча жазган жана которгон китептери жөнүндө рецензиялар жарыяланган.

Сөйлемез Чыңгыз Айтматов, Ашым Жакыпбеков, Мукай Элебаев, Роза Айтматова, Салижан Жигитов, Султан Раев, Бекташ Шамшиев сыяктуу кыргыз айдыңдарынын эмгектерин жана алар боюнча жазылган макалаларды түрк тилине которгон.

Орхан Сөйлемез кыргыз адабиятчыларынын арасынан негизинен Чыңгыз Айтматов боюнча көлөмдүү изилдөөлөрдү жарыялаган. Ал Айтматов таанууга кошкон салымы үчүн 1995-жылы АРИТ (American Research Institute in Turkiye) сыйлыгына татыган.

 Халит Ашлар тарабынан даярдалган “Мукай Элебаевдин өмүр баянынын, жазуучулугунун жана чыгармаларынын анализи”, Элиф Көсе тарабынан даярдалган “Аалы Токомбаевдин “Токтолбойт толкун түбөлүк” аттуу ыр китебинин “Түрк тилине котормосу жана тематикалык классификациясы”, Сафа Кырвели тарабынан даярдалган “Чыңгыз Айтматовдун повесттеринде гуманизм темасын адабий жааттан иликтөө”, Селман Башаран тарабынан даярдалган “Чыңгыз Айтматов боюнча Кыргызстан жана Түркияда жасалган иликтөөлөрдүн анализи” аттуу магистрдик диссертацияларга Орхан Сөйлемез илимий жетекчи болгон. Ошондой эле Сөйлемездин жетекчилиги алдында Самет Азап “Төлөгөн Касымбеков: Инсан жана эмгек” аттуу доктордук диссертациясын, Кемал Гөз  “1960-1980-жылдарда кыргыз адабиятында повесттер жана ошол доордун изилдениши”, ал эми Халит Ашлар “Эгемендүүлүк жылдарындагы кыргыз биографиялык роман түрү” аттуу доктордук диссертацияларын ийгиликтүү жактаган.

Программаны даярдагандар: Абдрасул Исаков жана Гүлдана Мурзакулова

Колдонулган адабияттар:

Avins, Carol J., “Cengiz Aytmatov’un Son Eseri Dişi Kurdun Rüyaları ve Sovyetler Birliğinin Çöküşünü Hazırlayan Sebepler”, Çev. Orhan Söylemez, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, 1, Haziran 1995, s. 84-93.

Aytmatov, Cengiz, “Hakkımda Notlar (Otobiyografi)”, Çev. Orhan Söylemez, Karda Edebiyatlar, 28, Erzurum, Eylül 1994, s. 41-48.

Aytmatov, Cengiz, “Manas-Ata’nın Karları”, Çev. Orhan Söylemez, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü Dergisi, 8, Erzurum 1997, s. 105-128.

Aytmatov, Cengiz, “Milyonlarca Mısra Biliyordu (Sayakbay Karalayev)”, Çev. Orhan Söylemez, Kardaş Edebiyatlar Dergisi, 34, Erzurum 1996, s. 4-6.

Aytmatova, Roza, Tarihin Ak Sayfaları, Çev: Orhan Söylemez, Samet Azap, Azamat Toktosunov, Erzurum: Salkım Söğüt Yay., 2011, 176 s.

Bozkırın Sesi: Tölögön Kasımbekov, Ed. Orhan Söylemez: Samet Azap, Bengü Yay., Ankara 2022, 234 s.

Cakipbekov, Aşım, “Sagın”, çev. Orhan Söylemez, Kemal Göz, Kardeş Kalemler, 9), Eylül 2007, s. 41-66.

Cakipbekov, Aşım, “Sagın”, çev. Orhan Söylemez, Kemal Göz, Kardeş Kalemler, 10(110), Şubat 2016, s. 46-68.

Cakipbekov, Aşım, “Salima”, çev. Orhan Söylemez, Kemal Göz, Kardeş Kalemler, 6), Haziran 2007, s. 25-39.

Cakipbekov, Aşım, Biz Babasız Büyüdük, Çev. Orhan Söylemez, Kemal Göz, Ankara: Bengü Yay., 2008, 199 s.

Cigitov, Salican, “İftiralar Kurbanı Bir Ömür: Rahman Kasımov”, çev. Kemal Göz, Orhan Söylemez, Kardeş Kalemler, 10(120), Aralık 2016, s. 64-76.

Elebayev, Mukay, “Baysal”, çev. Orhan Söylemez, Halit Aşlar, Kardeş Kalemler, 3(35), Kasım 2009, s. 24-25.

Elebayev, Mukay, “Fırtınalı Gün”, çev. Orhan Söylemez, Halit Aşlar, Kardeş Kalemler, 3(30), Haziran 2009, s. 28-30; 5(58), Ekim 2011, s. 22-24.

Elebayev, Mukay, “Karşılama”, çev. Orhan Söylemez, Halit Aşlar, Kardeş Kalemler, 4(41), Mayıs 2010, s. 55-57; 5(58), Ekim 2011, s. 25-28.

Elebayev, Mukay, “Son Bir Gün”, çev. Orhan Söylemez, Halit Aşlar, Kardeş Kalemler, 3(36), Aralık 2009, s. 43-46.

Elebayev, Mukay, “Uşak Arteli”, çev. Orhan Söylemez, Halit Aşlar, Kardeş Kalemler, 3(34), Ekim 2009, s. 28-36.

Elebayev, Mukay, “Yolda”, çev. Orhan Söylemez, Halit Aşlar, Kardeş Kalemler, 3(31), Temmuz 2009, s. 31-32.

Elebayev, Mukay, “Zor Zamanlar”, çev. Orhan Söylemez, Halit Aşlar, Kardeş Kalemler, 8), Ağustos 2007, s. 71-78.

Elebayev, Mukay, Zor Zamanlar, Çev. Orhan Söylemez, Halit Aşlar, Ankara: Bengü Yayınları, 2012, 116 s.

Koçoğul, Seval, “Orhan Söylemez ve Cengiz Aytmatov Üzerine”, Cengiz Aytmatov: Tematik İncelemeler, Ankara: AKM Yay., 2010, s. 35-47.

Korkin, Vladimir, “Cengiz Aytmatov ile Söyleşi. Tercih: Robot ya da İnsan Olmak”, Çev. Orhan Söylemez, Türk Dili, 495, Mart 1993, s. 198-205/

Küçükyıldız, Arslan, “Cengiz Aytmatov ve Orhan Söylemez’in Eseri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü Dergisi, 10 (21), 2010, s. 339-345.

Raev, Sultan, Haftanın Beşinci Günü, Çev. Orhan Söylemez, Halit, Aşlar, Ankara: Bengü Yay., 2011, 168 s.

Raev, Sultan, Tımarhane, Çev. Orhan Söylemez, Ankara: Bengü Yay., 2019, 260 s.

Şamşiyev, Bektaş, “Sosyalizm Sonrası Kırgız Edebiyatı: Kriz Mi, Rönesans Mı?”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2000, s.

Soucek, Svat, “Cengiz Aytmatov'un Eserlerinde Milli Renk ve İkidillilik”, Çev. Orhan Söylemez, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, 10, Aralık 1996, s. 7-10.

Söylemez, Orhan, “Anadil ve Milli Kimlik: Cengiz Aytmatov”, II. Uluslararası Cengiz Aytmatov Günleri Sempozyumu, 12-14 Ekim, Ankara, 2009.

Söylemez, Orhan,

Söylemez, Orhan,

Söylemez, Orhan, “Aytmatov’un Kassandra Damgası ve Düşündürdükleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9, 1998, s. 229-256.

Söylemez, Orhan, “Beyaz Yağmur”, Türk Dili, 500, Ağustos 1993.

Söylemez, Orhan,

Söylemez, Orhan, “Cengiz Aytmatov’un Ardından: Ata-Beyitten Ana-Beyite”, Türk Edebiyatı, 418, Ağustos 2008, s. 12-13.

Söylemez, Orhan, “Cengiz Aytmatov'un Romanlarında Kader ve Kadercilik”, Gazi Türkiyat, 5, Güz 2009, s. 303-320.

Söylemez, Orhan, “Cengiz Aytmatov'un Romanlarındaki Masal Unsurları Üzerine Bir Deneme”, Erciyes, 16 (187), Temmuz 1993, s. 6-10.

Söylemez, Orhan, “Chingiz Aitmatov, A Selected Bibliography of Critical and Works Avaliable in English”, Kardaş Edebiyatlar Dergisi, 34, Erzurum 1996, s. 7-8.

Söylemez, Orhan, “Fujiyama ve Aytmatov’un Aydınları”, Türk Yurdu, 253, Eylül 2008, s. 52-55.

Söylemez, Orhan, “Hakikati Yeterince Savunmak: Sultan Raev”, Turkish Studies, 6(3), 2011, s. 93-99.

Söylemez, Orhan, “Kassandra Damgasında Önsezi/Hiss-i Kablevuku ve Kader”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, Erzurum 2009.

Söylemez, Orhan, “Sovyetler Birliği'nin Çöküşünü Hazırlayan Sebepler ve Dişi Kurdun Rüyaları”, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı, 1, Haziran 1995, s. 84-93.

Söylemez, Orhan, “Türkiye'de Cengiz Aytmatov'u Anlamak”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2, İstanbul 2000, s. 191-208.

Söylemez, Orhan, Aşlar, Halit, Kırgız Hikayeleri Antolojisi, Erzurum: Salkım Söğüt Yay., 2009.

Söylemez, Orhan, Balkan Yilmaz, Ayşe, “Edebiyatın Misyonu / Vladimir Korkin'in Cengiz Aytmatov İle Yaptığı Röportaj”, Cengiz Aytmatov, Edit: Ramazan Korkmaz, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 2009, s. 363-369.

Söylemez, Orhan, Cengiz Aytmatov Hayatı ve Eserleri Üzerine İncelemeler, Ankara: Karam Yay., 2002. 184 s.

Söylemez, Orhan, Cengiz Aytmatov: Tematik İncelemeler, Ankara 2010.

Söylemez, Orhan, Demircioğlu, Semin Ceyda, “Kassandra Damgasında Önsezi/Hiss-i Kablevuku ve Kader”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, Erzurum 2009, s. 99-108.

Söylemez, Orhan, Döne Arslan, “Kırgız Edebiyatında Milli Ruhun Oluşum Süreci ve Kırgız Şairi Sovyetbek Baygaziyev”, The Journal of Academic Social Science, 2021,

Söylemez, Orhan, Döne Arslan, “Şiire Yansıyan Mankurtlar ve Közkamanlar: Sovyetbek Baygaziyev”, TÜRÜK, 24, 2021, s. 51-73.

Söylemez, Orhan, Döne Arslan, “Sooronbay Cusuyev’in Şiirinde Aytmatov’un Kahramanları Konuşuyor”, Turan, 13(50), 2021, s. 51-68.

Söylemez, Orhan, Döne Arslan, “Sovyetbek Baygaziyev: Esaret Zincirini Koparan Kırgız Şiiri”, The Journal of Academic Social Science Studies, 14(86), 2021, s. 95-118.

Söylemez, Orhan,

Söylemez, Orhan, Mehmet Emrecan Yük, Cengiz Aytmatov ve Masal Dünyası- Masal ve Efsanelerin Akretipsel Çözümlenmesi, Bengü Yay., Ankara 2022.

Söylemez, Orhan, Ömer Faruk Ateş, “Mankurts of Abish and Aitmatov: Destruction of National Identity or Loss of Sanity?” MUTAD, 9(2), 2022, s. 365-381.

Söylemez, Orhan, Sır Küpü Şair Colon Mamıtov (1948-1988), Bengü, Ankara 2022.

Söylemez, Orhan, Tanrı Dağlarının Zirvesi: Aytmatov, Bengü, Ankara 2021.