Törkiyä häm dönya waqiğaları 82

İzrailneñ 12nçe iyündä Ğazzägä başlatqan hawa höcümnäre aldağı könnärdä kiñ qolaçlı ciröste operatsiyäsenä äylände. Älbättä, bu täräqqiyät qırıslıqnıñ häm küpläp üterülärneñ külämen arttırdı. Çın mäğnäsendä yawlap alu barışı xasil buldı. Bu räweşle İzrail-Fälästin mäs’äläsendä yaña ber çorğa kerelgän kebek kürenä. İzrail 1967nçe yılda yawlap alğan, ämma 2005nçe yılda ğäskären kire çigendergän Ğazzäne tağın ber qat ciröstendän basıp ala başladı.

Yawnıñ berençe näticäläre - yözlärçä gönahsız fälästinleneñ üterelüe, öyläreneñ häm şähärläreneñ tar-mar itelüe, meñnärçä keşeneñ yaralanuı häm başqa matdi-ruxıy yuğaltular.

Bu fäläqätneñ tağın da borçılırlıq yağı – İzrailneñ wäxşilärçä höcümnärenä qaramastan iskärmäle berniçä däwlät häm cämğiyättän tış böten dönyanıñ dähşätne tuqtata almawı. İzrail böten köçe belän keşelärne ütergän çaqta güyä tsivilizatsiyäle dönyadan bernindi qarşılıq kürsätelmäde. Güyä iminlek häm keşe xoquqları oyışmaları hiçber totışın beldermäde. Bu mäs’älädä ayıruça wazıyfalı bulğan Berläşkän Millätlär Oyışması, Awrupa Berlege, Awrupa Şurası, NATO häm başqa şaqtıy xalıqara oyışma tawışın çığarmıy.

Şul uq waqıtta İslam dönyası häm cämğiyätläre İzrail wäxşilegen tuqtataçaq çaralar başqara almadı. İslam dönyasınıñ iñ zur oyışmaları bulğan İslam xezmättäşlek oyışması häm Ğäräp Ligası tamaşaçı kebek xäräkät itüen däwam itterde.

Älbättä, manzara bu çaqlı qaranğı tügel. İzrail höcümnärenä qarşı dönyanıñ şaqtıy urınında cirle protestlar, rizasızlıq çaraları häm qarşı töşülär buldı. Bolarnıñ başında Törkiyäneñ toruın qabul itärgä kiräk. Törkiyäneñ iñ yuğarı däräcäle räsmi zatlardan alıp, törle dairälärdäge wazıyfalılarğa xätle İzrailne gäyepläwçe belderülär yasaldı. Premyer-ministr Ärdoğan häm xökümät äğzaläre kisken açıqlawların belderde.

Törkiyä İlbaşı Gül dä tağın da räsmi ber däracädä gäyepläde. İctimaği oyışmalar İzrail ilçelege häm konsullığı aldında rizasızlıq cıyınnarın ütkärde. Törkiyä Böyek Millät Mäclesendäge dürt säyäsi partiya wäkilläre İzrailne gäyepläwçe deklaratsiya bastırdı.

Dönyadan da qayber tänqitläwlär kilep citte, älbättä. Amerika Quşma Ştatları häm Awrupadağı qayber şähärlärdä kiñ qatnaşulı uram cıyınnarı uzdı. Xätta şuşı rizasızlıq cıyınnarınıñ bersendä dindar yähüdlärneñ İzrailğa qarşı tänqitläwlär yasawı kürende. Amerikalı dindar ber yähüdneñ İzrail turında legal bulmağan däwlät dip äytüe iğtbarnı cälep itte.

İzrail höcümnäreneñ häm tä’sirsez reaktsiyälärneñ töp nigeze bar, ul da bulsa - dönya sistemasınıñ İzrail faydasına ayırımlılığı. Nigezläre İkençe Bötendönya suğışınnan soñ salınğan häm üsep däwam itkän dönya sisteması İzrail däwläteneñ östenlege digän yalğış fikergä qarap eşli. Dönya sistemasınıñ baş aktyorları bulğan Könbatış däwlätläre, cämğiyätläre häm alar xakimiyätendäge xalıqara oyışmalar gel İzrailneñ höcümen kürmämeşkä salındı. Xalıqara iqtisadi sistema, media dairäläre, xätta mäğarif, sport, sänğät, mädäniyät, qoral tarmağı häm güyä xalıqara cämäğätçelek daimi räweştä İzrailneñ gäyepsezlege fikerenä, yaqlanuı kiräk digän yalğış fikergä iyä. İzrail däwläte nigezdä şuşı dönya sistemasınıñ “yasalma balası” häm härtörle bozu xäräkätlärenä qaramastan qağılmaslıq statusında bulğan “irkäläp bozılğan duamal, ğawğaçı” kebek.

Bu raslawlar anıq dälillärgä tayana. Şul räweşle ki, İzrail däwläte Berläşkän Millätlär Oyışması ğomum şurası-general assambleyasınıñ 1947nçe yılğı 181 nomerlı qararı belän sionizm ideologiyäsenä qarap tözelgän.

Başqa törle äytsäk, İzrail tabiği räweştä tügel, Könbatış illäreneñ xakimiyätendäge Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ mäcbür itüçe qararı belän buldırılğan, şuña kürä “yasalma”. Şul uq waqıtta İzrail tözelgän könnän birle şaqtıy illegal höcümnär yasawına qaramastan dönya sisteması berqayçan da tawışın çığarmadı, şuña kürä “irkäläp bozılğan”.

Bu cähättän möhim ber üzençälek – dönya sistemasınıñ aktiv aktyorlarınıñ İzrail faydasına häm fälästinlelärgä qarşı töşençälärenä iyä buluı. Açıq itep äytsäk, bigräk tä Könbatış dönyasında İzrailneñ gäyepsez häm yaqlanuı zarur tuğan, fäqät fälästinlelärneñ qurqınıç buluı yünäleşendä añlayış bar. Şuşı ğomum añlayış arqasında İzrail närsä genä yasamasın gel xaqlı, fälästinlelär isä ber närsä yasamasa da xätta xaqsız kürenä. Bu ğomum dönya toyuı mondıy waqiğalar aldında üzlegennän İzrail yaqlı totış ala.

Häm bu mäs’äläneñ ayanıç tağın ber yağı bar – ul da bulsa dönya sistemasınıñ tä’sirsez elementı kebek torğan İslam dönyası duçar bulğan küñelsez wazğiyäte. 1 milliard yarımnan kübräk xalıq sanına häm bik qimmätle geografik, iqtisadi, demografik, tarixi häm borınğı mädäniyät belän qimmätlärgä iyä bulğan İslam illäre, qızğanıç, Fälästin mäs’äläsendä bik zäğif qala. Ni 1 milliard yarım möselman qatlam, ni alarnıñ citäkçelektäge däwlätlär, ni dä tözegän xalıqara häm ictimaği oyışmalar çişeleş taba ala.

Çönki İslam dönyası dönya sisteması eçendäge uñaysız torışın üzgärtä almıy, üz eçendäge bülenülärne häm bäreleşlärne, qarşılıqlarnı totqarlıy almıy, xalıqara mönäsäbätlärdä tä’sirle wazğiyätkä citä almıy.

Başqa ber säbäbe isä - İslam illäreneñ eçke häm tışqı säyäsätlärendä yasağan citdi xataları häm yalğışları. Soñğı waqıtta bigräk tä Süriyä häm Ğiraq problemaları kebek regional mäs’älälärdäge säyäsi xatalar Fälästin problemasınıñ şuşı ayanıç wazğiyätenä kilep citüendä rol uynıy. “Ğäräp yazı”nıñ uñışsızlıq belän tögällänüe, Misırda Sisi tüntäreleşe häm soñınnan “Möselman qärdäşlär”neñ yuq itelergä tırışıluı da şuşı faktorlar arasındadır.”