Lälä Äxmätläbib qızı Oraloğlu
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 28/19
Törkiyädä yäşäp icat itkän, çığışı belän tatar bulğan, küp qırlı şäxes Lälä Äxmätläbib qızı Oraloğlu turında qısqaça yazma
Tatar, dön’yanıñ nindi genä ilenä barıp töplänmäsen,qaysı xalıq arasına kermäsen, härwaqıt ber adım alda,ber basqıç yuğarıda bulırğa omtıla. Moña misallar şaqtıy. Bügenge yazmabıznı ”Tatar-inform” xäbärçese Ruşaniyä Altaynıñ “Söyembikä” jurnalında basılıp çıqqan “Sarı gölebez…” dip isemlängän yazmasına nigezlänep, küpqırlı talant iyäse-sportçı, teatr häm kino artistı, yazuçı häm jurnalist Lalä Oraloğlu xaqında alıp barırbız.
Lalä xanımnıñ ätise Äxmätläbib ağa Qaran tabib bula, Törkiyägä Berençe Bötendönya suğışınnan soñ kilä. 1950nçe yıllarnıñ başında Läbib Qaran oyıştırğan “Söyembikä” tatar cämğıyäte (Törkiyädäge berençe tatar oyışması) ğomere ozın bulmasa da millättäşlärebezne ber uçaq tiräsenä cıynauğa, tatar milläten, tarixın, ğoref-ğadätlären tanıtu häm saqlauğa xezmät itä. Läbib ağa ğailäsendä dä tatarlıqnı saqlauğa zur iğ’tibar birä: tuğan xalqına mäxäbbätne qızları Lalä belän Çulpanda tärbiyälärgä tırışa.
Ruşaniyä Altaynıñ yazmasında kürengänçä, Lalä xanımnıñ ätise qızınıñ Söyembikä kebek üsterergä teläwe xaqında assızıqlana. Söyembikä kebek, yäğ’ni köçle ruxlı, ziräk, uñğan-bulğan, tırış… Yuqqa ğına Läbib abzıy qızın Törkiyäneñ iñ abruylı franŝuz häm alman mäktäplärendä uqıtmağan. Lalä tırış, sälätle bala bulğan, küräseñ: 7 yäşendä pioninoda uynarğa öyrängän, biyeklekkä sikerü häm işäk işü kebek sport törläre belän professional’ däräcädä şöğıl’längän. İşäk işü buyınça ul citäklägän törkem cide yıl rättän Törkiyä çempionı isemen yawlıy. Lalä xanım bigräk tä yözärgä yarata häm sportnıñ bu tarmağında da sınatmıy. 100 metrğa çalqan yözüdä, 200 metrğa krol’ stile belän yözüdä Törkiyä çempionı isemen aluğa ireşä. 400 metrğa yözü buyınça da berniçä tapqır il çempionı bula. 1951-1958nçe yıllar arasında sikerü buyınça bäygelärdä aldınğı urınnar yaulıy: altı-altın, ike-kömeş medal’ ala.
Lalä Oraloğlu - küpqırlı talant, ul üzeneñ säläten kinorejiserlıqta, prodyserlıqta da sınap qarıy häm zur uñışqa ireşä. Sŝenariylar avtorı bularaq ta tanıla. P’yesalar da yaza başlıy. Çit illärdäge p’yesalarnı törekçägä tärcemä itä. Utızdan artıq p’yesağa muzıqanı da üze icat itä. Sänğat’neñ bu tarmağındağı xezmätläre kinofestival’lärdä yuğarı bäyälänä: aña “İň yaxşı sŝenariy avtorı”,”İň yaxşı rejisser”,”İñ yaxşı xatın-qız artist” digän isemnär birelä. Millättäşebez 1950-1970nçe yıllarda törek teatr häm kino sänğatendä yaqtı yoldız bulıp balqıy, däräcäle isemnär, maqtaulı urınnar ala.
Lalä xanımnıñ tınğısız küñelle gel êzlänüdä, gel icatta bula. Anıñ jurnalistlıq säläte turında da äytmi uzu mömkin tügel. Ul 1950nçe yılda Galatasaray sport klubınıñ sport jurnalın çığara, ”İstanbul-Êkspress”, ”Yaña sabax” kebek gazetlarda xäbärçe bulıp êşli. Ul yıllarda çarlanğan qaläme anı “Qızım” isemle roman yazarğa êtärä. Änä şundıy küpqırlı talant iyäse bulğan ul, Lalä xanım. Tatar milläte öçen, bälki, zur-zur êşlär başqara almağandır. Ämma tamırlarında aqqan tatar qanına, äti-änise tarafınnan birelgän tärbiyägä xıyänät itmägän häm forsat çıqqan sayın törek qardäşlärenä, xezmättäşlärenä, uquçılarına Söyembikä häm Qazan xanlığı tarixın söylägän.
1924nçe yılnıñ 28nçe sentyabrendä İzmir şähärendä tuğan, ğomereneñ 54 yılın icatqa bağışlağan Lalä Oraloğlu, 2006nçı yılnıñ soñğı ayında “Cannan da artıq” fil’mına tawış yazdırğanda insul’t kiçerep, xastaxanägä ozatıla häm 2007nçe yılnıñ 15nçe ğıynwarında 82nçe yäşendä baqıylıqqa küçä. İstanbulnıñ Zincirlikuyu ziratına cirlänä.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)Ruşaniyä Altay.”Sarı gölebez…”.”Söyembikä” jurnalı,iyül’-2018,N7
2)(İstanbul,18 ğıynwar,”Tatar-inform”,Ruşaniyä Altay).
