Awraziya kiňlegendä 37

Yaqlarnıň Minskta küreşep söyläşüe näticäsendä Ukraina krizisın çişü öçen 2 citdi adım yasaldı. Bolarnıň küpme däräcädä uňışlı buluın kiläçäk kürsäter. Ämma xäzerge waqıtta kim digändä häm könbatış, häm Kiyev citäkçelege , häm Rusiya krizisnıň kontrollärennän çığu däwerenä kerä aluın kürdelär. Başta Ukrainada soňğı çorda küzätelgän täräqqiyätlärgä küz salıyq.

Rusiya 22 nçe avgustta Ukrainanıň könçığışına 262 yök maşinası belän humanitar yärdäm cibärde. Bu yärdämneň morale belän separatistlar avgust ayı azağında töbäktä operatsiya başqaruçı Ukraina ğaskärlären qamap alıp ber öleşen äsir itep aldı.

Ukraina däwlät başlığı Petro Poroşenko 25 nçe avgustta Radanı tarqatuın häm 26 nçı oktyabrdä ildä waqıtınnan elek saylaw ütkäreläçägen belderde.

Ukraina premyer-ministrı Arseniy Yatsenyuk sentyabr başında Rusiya çik buyına divar qoraçaqların citkerde. Ägär bu divar çınnan da yasalsa ikençe Berlin divarına äwerelerme?

Berläşkän Millätlär Oyışması mäğlümatlarına kürä ,Ukrainada aprel-sentyabr aylarında tınıç xalıqtan 2500 dän kübräk keşe üterelgän, yaqınça 6 meň keşe yaralanğan. Yöz meňnärçä ğailä yäşägän cirlären taşlap kitärgä mäcbür bulğan.

Rusiya Federatsiyäse däwlät başlığı Vladimir Putin 4 nçe sentyabrdä utnı tuqtatu tä’min itü , xärbi operatsiyälärne tuqtatu , xärbi köçlärneň şähärdän çitkä çığuı , äsirlärne şartsız almaştıru , humanitar yärdäm koridorı buldıru , xalıqara kontrol häm töbäkne yaňadan tözüne üz eçenä aluçı 7 maddädän torğan tınıçlıq planın açıqladı. Plannıň 5 nçe sentyabrdä Minskta uzğan Ukraina üzara elemtä törkeme cıyılışı häm NATO yuğarı däräcäle oçraşuınnan elek açıqlanuı bik mäğnäle.

Awrupa iminlek häm xezmättäşlek oyışması başlığı Didier Burkhalter 5 nçe sentyabr könne yasağan belderüendä Ukraina krizisınıň Rusiyädän başqa çişela almawın citkerde.

5 nçe sentyabrdä Uelsta uzğan NATO cıyılışında oyışmanıň Ukraina belän mönäsäbätlärne kamilläşteräçäge , ämma äğza itep qabul itelmäyäçäge turında kileştelär. NATO oyışma bularaq Kiyevka qoral tapşırmayaçaq , äğza illär monı başqarıp başqarmaw mäs’äläsendä üze qarar biräçäk. Yuğarı däräcäle oçraşuda çığış yasawçı Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan Ukrainada soňğı däwerdä küzätelgän waqiğalar qarşında Rusiya belän dialog kanalların kiräkle külämdä açıq totunıň ähämiyätenä basım yasadı.

Şul uq könne Minskta Ukraina, Rusiya yaqlı suğışçılar, Awrupa iminlek häm xezmättäşlek oyışması belän Rusiya wäkilläre qatnaşqan üzara elemtä törkeme 12 maddädän torğan kileşügä qul quydı. Kileşü kirägençä, şul uq könne Ukrainanıň könçığışında utnı tuqtatu iğlan itelde. Fäqät 7 nçe sentyabrdä Donetskka bäyle Mariupoldä bäreleşlärneň qabat başlanuı , tınıç xalıqtan 1 keşeneň ğomere özelüe , 3 keşeneň yaralanuı belderelde. Ukraina häm Rusiya liderları älege waqiğalarğa qaramastan utnı tuqtatunıň däwam itäçägen citkerde. Kileşüdä ike yaqlı äsir almaşu, ğomum yarlıqaw, töbäkkä humanitar yärdäm ireşterü häm cirle citäkçelekne nığıtu kebek maddälär alğı planğa çığa.

NATOnıň 4 nçe sentyabrdä uzğan yuğarı däräcäle oçraşuında qabul itelgän qarar kirägençä 15-25 sentyabr könnärendä Ukrainada NATOnıň “Rapid Trident” xärbi künegüläre ütkäreläçäk häm künegülärdä 15 il ğaskärläre qatnaşaçaq. Şulay uq Awrupa Berlege, Rusiyägä qarata yaňa sanktsiyälär kertü qararına kilende.

Krizis Ukraina-Rusiya säwdäsenä tiskäre yoğıntı yasadı. 2014 nçe yılnıň berençe yartıyıllığı mäğlümatları kürsätkänçä, Ukrainadan Rusiyägä tormışqa aşırılğan tovar eksportı uzğan yılnıň berençe yartıyıllığı belän çağıştırğanda 23,3%qa kimegän. Älege däwerdä Rusiyädän Ukrainağa başqarılğan importta da 14,4% külämendä kimü küzätelä.

Ukraina ilbaşı NATO yuğarı däräcäle oçraşuınnan soň problemanıň xärbi operatsiya başqaru belän çişelä almayaçağın bik yaxşı aňladı. Fäqät Minskta tözelgän kiileşüneň küpme däräcädä uňışlı bulaçağı älegä bilgesez. Çöki yaqlar bik saq häm xäzerge wäzğiyät tä şaqtıy butalçıq. Ber yaqta NATO Könçığış Awrupada torışın nığıtqanda , ikençe yaqta Rusiya xärbi plannarın küzdän kiçerä. Ukraina könbatışqa yaqınayırğa telägändä könbatış Ukrainanı oyışmalarına alırğa telämi. “Rosneft “belän “Exxonmobil “qulğa qul totışıp Tönyaq qotıpta neft ezli.

Ukraina äkrenläp saylaw atmosferasına kerä. 26 nçı oktyabrdä ütkäreläçäk parlament saylawı ilneň kiläçäge häm saflarnıň bilgele buluı , açıqlanuı cähätennän zur ähämiyätkä iyä. Ukraina däwlät başlığı Petro Poroşenko 18 nçe sentyabrdä Washingtonğa säfär yasarğa cıyına. Minskta tä’min itelgän kileşü Ukraina krizisın çişü yünäleşendäge berençe citdi adım buldı. Slavyan qardäşlärneň kileşüe Ukraina krizisın çişärme , Amerikanıň monnan soňğı totışı niçek bulaçaq? Bolarnı kiläçäk kürsäter. Rusiya belän Ukrainanıň tabiği gaz mäs’äläsendä kileşep – kileşmäwe dä Ukraina krizisı yaqtılığında möhim bulıp kürenä.