Ukrainadağı soñğı wäzğiyt’

Ukraina krizisı êlekkegä qarağanda keşe ülemnäre cähätennän normal’läşügä qaramastan mäs’äläne çişü cähätennän üz urınında qala birä. Xäzergä krizis çişeläçäk kebek kürenmi.  Başta Ukraina krizisı belän bäyle soñğı däwerdä tormışqa aşqan waqiğalarğa tuqtalıp kitik.

19 nçı oktyabr’dä  Germaniya, Rusiya, Franśiya häm Ukraina däwlät başlıqları qatnaşında Berlinda Normandiya dürtlege sammitı uzdı. Yuğarı däräcäle oçraşudan soñ belderü yasağan Ukraina däwlät başlığı Petro Poroşenko Ukrainanıñ könçığışındağı krizisnı çişügä yünälgän yul kartası buldıru mäs’äläsendä kileşülären belderde.

Ukraina parlamentı oktyabr’ ayında xalıqara oyışmalar häm çit il däwlätläre  parlamentların Rusiyäneñ Qırım Tatar Milli Mäclesen  tıyu qararın ğayeplärgä häm qabul itmäskä çaqırğan qarar qabul itte.

28 nçe oktyabr’dä Varşavada Amerika Quşma Ştatları däwlät departamentınıñ Rusiyägä qarşı sankśiya säyäsäte mäs’äläläre koordinatorı Daniel Fried “Urta möddätle perspektivada Qırımnıñ qabat Ukraina qaramağına küçüe mömkin tügel. Monıñ öçen tağın da kübräk waqit kiräk”dip belderü yasadı.  Moña oxşaş tağın ber belderü 27 nçe noyabr’dä Ukrainanıñ basıp alınğan töbäklärennän häm êçke qaçaqlardan cawaplı ministr urınbasarı Gerorgiy Tuka tarafınnan yasaldı.

Ukraina ilbaşı Petro Poroşenko ağımdağı yılnıñ 17 nçe oktyabrendä imzalağan Rusiyägä qarata kiñäytelgän sankśiyälär 31 nçe oktyabr’dä ğamälgä kerde.

Ukraina mäğärif ministrlığı Rusiyäneñ däwlät simvolların üz êçenä aluçı rusça däresleklärne tıydı.

Awrupa iminlek häm xezmättäşlek oyışmasınıñ maxsus küzätü missiyäse başlığı Aleksandr Hug 3 nçe noyabr’dä yasağan belderüendä Ukrainanıñ könçığışındağı qorallı bäreleşlär sanınıñ utnı tuqtatu kileşüe imzalanğançı küzätelgän qorallı bäreleş sanınnan kübräk buluın citkerde.

Ukrainanıñ Odessa qalasında Primorskiy ilçä mäxkämäse Qırım häm Törkiyä arasında säfär yasawçı Rusiyäneñ “Varyag” paromın konfiskaśiyäläw qararı qabul itte. Ber yıldan soñ oktybar’ ayında qabat säfärlären başlatqan parom nigezdä ciläk-cimeş taşıy.

Ukraina krizisı belän bäyle xisap äzerlägän Xalıqara cinayät’ mäxkämäse prokurorı Fatu Bensouda Qırımdağı wäzğiyät’ne Rusiya belän Ukraina arasındağı qorallı bäreleş dip bäyäläde.

10 nçı noyabr’dä Rusiya küzläw oyışması Qırımda ike Ukraina watandaşın agentlıq başqaru ğayebe belän totqarladı.Şikle keşelärne xökemgä tartu Qırımda däwam itä.

Berläşkän Millätlär Oyışması ğomum şurası 15 nçe noyabr’dä Qırım üzidaräle cömhüriyäte häm Sevastopol’ şähärendäge keşe xoquqları wäzğiyäte belän bäyle qarar qabul itte. Älege qararğa 73 il uñay tawış birde ,23 il qarşı çıqtı ,76 wäkillek bitaraf qaldı.

Belarus’ däwlät başlığı Aleksandr Lukaşenko 17 nçe noyabr’dä Ukrainanıñ könçığışındağı  bäreleşlärgä çişeleş tabu   häm töbäktä ğadel saylaw ütkärergä yärdäm itärgä äzer buluların belderde.

17 nçe noyabr’dä Awrupa Berlege şurası Ukraina belän vizalarnı beterü mäs’äläsendä al raslaw buluın häm Awrupa parlamentı belän söyläşülärneñ başlatılacağın citkerde. 25 nçe noyabr’dä isä Bryussel’dä 18 nçe Awrupa Berlege –Ukraina sammitı  uzdı. Awrupa Berlege şurası başlığı Donal’d Tusk ,Awrupa Berlege komissiyäse başlığı Jan-Klod Yunker häm Ukraina däwlät başlığı Petro Poroşenko qatnaşqan yuğarı däräcäle oçraşuda viza irege,urtaqlıq  kileşüe, ênergiya häm Rusiya mäs’äläläre qaraldı. Fäqät bu oçraşuda  vizadan azat itü qararı qabul itelmäde.

18 nçe noyabr’dä Ukraina däwlät başlığı Petro Poroşenkonıñ Kiyevtä 2013-2014 nçe yıllarda küzätelgän xökümätkä qarşı Mäydan protestları belän bäyle baş prokuraturağa añlatma birüe turında xäbärlär çıqtı.

Peru başqalası Limada 20 nçe noyabr’dä ütkärelgän Aziya Tın okean iqtisadi xezmättäşlek sammitında Rusiya Federaśiyäse däwlät başlığı Valdimir Putin belän  Amerika Quşma Ştatları ilbaşı Barak Obama Ukraina krizisı xaqında söyläşte.

21 nçe noyabr’dä Ukraina başqalası Kiyevtä Mäydan waqiğalarınıñ 3 yıllığı bilgeläp ütelde.

Mäskäw arbitraj mäxkämäse 21 nçe noyabr’dä Ukrainanıñ däwlät oçqıç êşläp çığaruçı Antonov däwlät êşxanäseneñ Rusiya saqlanu ministrlığına yaqınça 2 million 76 meñ dollar kompensaśiya tüläw qararı qabul itte.

Ukraina baş prokurorı Yuriy Lutsenko 23 nçe noyabr’dä yawlap alınğan Qırımğa 72 meñ 766 Rusiya watandaşı kiterelüen belderde.

Rusiya hawa transportı agentlığı Rosaviaśiya 25 nçe noyabr’dä Ukrainanıñ Qırım hawa kiñlegenä  yaqın töbäktä raketa cibärü sınap qarawların da üz êçenä alğan xärbi künegülär ütkärü qararı qabul itüen citkerde.Bu xäbärlärdän soñ Rusiya saqlanu ministrlığı Ukrainanıñ Rusiyädäge xärbi attaşesın ministrlıqqa çaqırdı. 

Ukrainanıñ êlekke däwlät başlığı Viktor Yanukoviç 25 nçe noyabr’dä matbuğat oçraşuı ütkärep Qırımnıñ Rusiya belän quşıluın Kiyevtä 2013 nçe yılda başlanğan massaküläm Mäydan protestları waqıtında radikallar başqarğan provokasiyalarnıñ näticäse bularaq kürsätte. Donbasstağı suğışnıñ iñ qısqa waqıtta tögällänüen häm keşelärneñ üz öylärena qaytuın telägän Yanukoviç “Min Donbassnıñ Ukraina êçendä qaluı yaqlı” dip äytte.
 

       Ukraina krizisı tuñdırılğan kebek tora. Soñğı däwerlärdäge täräqqiyät’lär Ukraina belän Rusiyäneñ ber-berse belän bulışunı däwam itterüen kürsätä.İke yaqlı agent totqarlaw , ike yaqlı sanktśiyälär problemanı çişügä öleş kertmi. Awrupa Berlege Ukraina watandaşlarına vizasız kerü mäs’äläsen tağın berazğa kiçekterde. Qayber säyäsätçelärneñ Qırımnıñ kire Ukraina qaramağına küçüeneñ qısqa möddättä mömkin bulmawı turındağı belderüläreneñ krizisnı çişügä küpme öleş kertüe turında yaxşılap uylarğa tiyeşbez. Ukrainanıñ könçığışı bıyılğı qışnı da awır şartlarda ütkäräçäk kebek kürenä.   

SÖZCÜK SAYISI: 720