د ورځنۍ اجنډا تحلیل

په غزه کې د اسرائیلو د روانو بریدونو په ترڅ کې هره ورځ په سلګونو تنه ملکي وګړي خپل ژوند له لاسه ورکوي. په غزه کې وضعیت د هرې شیبې په تیریدو سره لا وخیم او کړکیچن کیږي. د ویلو ده چې په غزه کې ماشومان او حتا نوزاده ماشومان په ډیره بې رحمانه او ظالمانه توګه په قتل رسول کیږي، میندوارې میرمنې او حتا د هغوې په ختیټه کې ماشومان او  د ټپیانو د لیږدولو امبولانسونو په نښه کیږي. په داسې حال کې چې بنسټیز خدمتونه لکه اوبه، تیلو، بریښنا او انټرنیټ ته لاسرسی قطع شوی، روغتونونه، ښوونځي او د کډوالو کمپونه د بمباریو هدف ګرځي. په لسګونه زره بې وسلې او ملکي  وګړي د خپلو کورونو پریښودو ته اړ شوي، فلسطینیان په لویدیځه غاړه کې د اسرائیلي سرتیرو لخوا په ډله ایز ډول توقیف کیږي. ناقل او غاصب یهودان  بې وسلې مظلوم او بې ګناه فلسطینیانو وژلو ته دوام ورکوي.  اسرائیلي سرتیري د نیولو بې ګناه فلسطینیانو سره د نازیانو لخوا د یهودانو سره شوي ظلمونو کوي.

د تورکیې د سیاسي اقتصادي او ټولنیزو مطالعاتو بڼسټ ( سیتا ) د امنیتي څيړونو لیکوال ډاکټر مراد یشیل تاش د موضوع په اړه ارزونې کړي چې ستاسې پام ورته رااړوم.

اسرائیل د تیرو څه باندې ۴۰ ورځو راهیسې دا وحشیانه او اوږد مهاله قتل عام او نسل وژنه چې موږ یې شاهدان یو د مشروع مدافع حق په توګه ورته د مشروعیت ورکولو هڅه کوي. پداسې حال کې چې د اسرائیلو لومړی وزیر نتنیاهو د یهودانو د مذهبي لوړتیا پراساس د جګړې بیانیه او ستراتیژي پلي کوي ، له بده مرغه چې په واشنګټن کې د هغه تیوپولیتیک هلې ځلې مثبت ځواب ترلاسه کوي.

په داسې حال کې چې دا هر څه پیښیږي، له بده مرغه د لویدیځو هیوادونو یوه مهمه برخه په ځانګړې توګه امریکا نه یوازې چوپه خوله پاتې کیږي، بلکې د هغه څه ملاتړ هم کوي چې اسرائیل یې د ځان د دفاع د تش په نامه حق په توګه تعریفوي. لويديځې رسنۍ دغه ظلم په یو داسې ډول راپور او خپروي چې ظالم مظلوم ښکاره کوي.

پداسې حال کې چې په غزه کې  په ډیره بې رحمانه ، وحشیانه او ظالمانه توګه په قتل رسوونکي  ښځې او ماشومان ژوند د لاسه ورکړی دی په توګه نړۍ ته وړاندې کوي او انعکاس ورکوي، ددې په مقابل کې  په اسرائیلو کې وژل شوو کسانو ته بیا  "وژل شوي" یا په قتل رسول شوي په توګه یادونه او تعریف کوي. دا دوه ګونی معیارونه، منافقت او د اسرائیلو اعمالو ته د مشروعیت ورکولو غالبه خبرې د دې څرګندې ښکارندويي کوي چې نړۍواله ټولنه د اسرائیلو سره د یو استثنايي دولت په توګه معامله کوي.

اسرائیلو ته ورکړل شوی دا استثنایی دریځ څرګندوي چې د غزې د قتل عام عواقب له جیو پولیټیکل پایلو څخه بهر دي. هغه پیښې چې له  تیرو څه باندې ۴۰ ورځو راهیسې روانې دي د عصري نړیوال سیسټم تش په نامه پرمختللی خولۍ په ګوته کوي. په بل عبارت، دا د تاریخ د خطي داستان ناوړه ماهیت څرګندوي چې باید د ښه والي لامل شي. د جګړې وحشت چې موږ یې شاهدان یو، د غربي اصولي تسلط د هراړخیز تخریب یوه څرګنده نښه ده.

عصري نړیوال سیسټم یوازې په مادي ځواک نه دی جوړ شوی. په ورته وخت کې، په ۱۹۴۵ کال  کې د ملګرو ملتونو سازمان د سیسټم په جوړولو سره، د قوانینو پر بنسټ د نړیوال نظم د جوړولو هڅه وشوه. د نړیوالو سازمانونو په جوړولو او د قوانینو په ټاکلو سره، دولتونه د شخړو د مخنیوي، د تیري کوونکو څخه د قربانیانو د ساتنې او د یو ډیر سوله ایز نړیوال سیسټم د جوړولو لپاره ژمن دي. برسېره پردې، د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، د بشري حقونو په اړه هراړخیز اصول جوړ شول. موخه دا ده چې یو سوله ایز نړیوال نظم رامینځته کړي چې دولتونه دې اصولو ته ځواب ویونکي کړي. په هرصورت، لویدیځ هیوادونه، د دې سیسټم معماران، ډیری وختونه د دې معیارونو په پلي کولو کې پاتې راغلي. تر ټولو مهمه دا چې دوی دغه بنسټونه د غربي تسلط د ټینګولو لپاره د وسیلو په توګه کارولي دي.

په غزه کې د اسرائیلو د ظلمونو په وړاندې د لویدیځو هیوادونو غبرګون د لویدیځ د نسکوریدو معیاري برتري نوره هم روښانه کوي. د دې برترۍ ورکېدل له غزې نه پیل شوي ندي. د لويديځ تش په نامه نارمل تسلط لا دمخه خپل اعتبار له لاسه ورکړی وو. پر عراق د امريکا يرغل د درواغو پر بنسټ وشو او په پايله کې يې شاوخوا يو ميليون انسانان ووژل شول. کله چې عرب پاڅون پیل شو، د ډیموکراسۍ خبرې یوه وسیله ثابته شوه چې په انتخابي توګه کارول کیدی شي. په مصر کې د سیسي په مشرۍ له تاوتریخوالي پوځي کودتا وروسته، لویدیځو رسنیو دا د "ډیموکراسۍ بیا رغونه" وبلله. وروسته سیسي په منځني ختیځ کې د ثبات د سمبول په توګه د اروپا په پلازمینه کې تود هرکلی وشو. لویدیځ په سوریه کې د بشارالاسد رژیم د کیمیاوي وسلو د کارولو وروسته غیر فعال پاتې شو. امریکا د سوریې په شمال کې د داعش پر وړاندې د مبارزې په نوم د پي کاکا ترهګریز سازمان او د هغه د څانګو  سره ملګرتیا جوړه کړې. فرانسې لافارج شرکت ته اجازه ورکړه چې په سوریه کې د داعش تر کنټرول لاندې سیمو کې فعالیت وکړي. پداسې حال کې چې ډیری اروپایی هیوادونو PKK د یو ترهګریز سازمان په توګه تعریف کړی، خو دوی د خپلو پولو دننه د PKK فعالیتونو ته اجازه ورکوي. دا ټول هغه مثالونه دي چې لویدیځ یې یوازې د خپلو ستراتیژیکو ګټو لپاره کاروي.

په اوکراین باندې د روسیې له یرغل وروسته، لویدیځ په ټولیز ډول ولادیمیر پوتین زموږ د وخت د هټلر په توګه انځور کړ، هغه یې د یو ظالم دیکتاتور په توګه تشریح کړ چې ملکي خلک یې قتل عام کړل، ملکي زیربناوې یې په نښه کړې، خلک یې په خپله خاوره کې په مهاجرینو بدل کړل، او د اوکراین خاوره یې د خپلواکۍ په توګه ګواښله. . په هرصورت، دا نورمال دریځ په غزه کې د اسرائیلو وحشیانه پوځي اقدام په بشپړه توګه له مینځه وړی دی.

د لویدیځ د معیاري برترۍ زوال یوه لنډمهاله پدیده نه ده او احتمال لري چې د پام وړ پایلې ولري.

یو له خورا مهم پایلو څخه د نورمونو پرته د غیر کنټرول  شوي نوي نړیوال نظم رامینځته کیدو احتمال دی. دا خورا مهم دی ځکه چې یو سیسټم چې د حاکمیت پر بنسټ نه وي د انارشیک نظم رامینځته کیدو لامل کیږي. دوهم د غربي او غیر غربي نړۍ تر منځ د واټن ژوروالی او د هویت پر بنسټ د شخړو پراخیدل دي. دا ممکن د تمدنونو د ټکر په توګه نه وي، لکه څنګه چې هنټینګټن وړاندیز کوي، مګر د پیژندنې د یوې ژورې نښتې په توګه چې د راتلونکي نړیوال نظم بڼه کوي. دا خطر په ځانګړې توګه په لویدیځ کې د اکتوبر له اوومې راهیسې زیات شوی دی. دریمه ممکنه پایله دا ده چې لویدیځ ټوله نړۍ له سویل څخه جلا کړې ده. نړيوال جنوب د اسرائيلو د وحشيانه ظلمونو په وړاندې د غزې سره ولاړ دی. څلورم، د روسیې او چین د اوسنیو سیاستونو احتمالي پیاوړتیا شتون لري، چیرې چې دواړه لوبغاړي د خپل نورم پر بنسټ ارزښتونو په سر کې ټولنیز نظم رامینځته کوي. پنځم د اسلامي نړۍ امکان دی چې له یوه غیر غربي جیوپولیټیک محور سره یو ځای شي. شاید دا د استثنایی حالت ترټولو احتمالي پایلو څخه وي چې موږ د اکتوبر له ۷ وروسته تجربه کړې او دا د اسرائيلو ساتنه کوي.

د پایلې په توګه، د غزې په وړاندې د تیري په وخت کې اسرائیلو ته ورکړل شوی استثنایی دریځ د لویدیځ د تش په نامه معیاري برتري د پای ښکارندويي کوي او لویدیځ مجبوروي چې له اخلاقي او سیاسي سقوط سره مخ شي.