мисир дуч кәлгән хирислар

түркийә авази радийоси: «күнтәртип вә анализ» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки бөлүмидә сийасәт, иқтисад вә җәмийәт тәтқиқатлири фонди җәмийити «SETA» ниң ташқи сийасәт тәтқиқатчиси җан аҗун тәрипидин тәййарланған «мисир дуч кәлгән хирислар» темилиқ анализни диққитиңларға сунимиз.

***** ** **** *** *** ****

түркийә - мисир мунасивәтлири қайтидин истратегийәлик һәмкарлиқ тәрәпкә йүзләнгән бир дәвргә қәдәм қойди. һәр икки дөләттә зиддийәттин бәкирәк ортақ мәнпәәтни нишан қилидиған йеңи ирадә барлиққа кәлди. район характерлик хирислар вә ички мәсилиләр нуқтилиқ һалға кәлгән бир вәзийәттә мисирға нисбәтән түркийә билән болған мунасивәтлирини қайтидин әслигә кәлтүрүшкә керәклик җиддий сәвәбләр оттуриға чиқти. демисиму мисир нурғун җәһәтләрдә чоң киризисқа дуч кәлгән әһвалда турмақта.

мисирда йүз бәргән һәрбий өзгириштин кейин, абдулфәттаһ әссиси пирезидент сүпитидә йеңи һакимийәт қурди. һазир давам қиливатқан бу түзүм мисирдики инқилабтин бурунқи дәвргә қайтишқа вәкиллик қилиду. һәрбий сәрхиллар вә қисмән әдлийә бйурократлири қатарлиқ һәр хил бйурократ күч мәркәзлири һөкүмранлиқ қилидиған бир түзүм. гәрчә сийасий түзүмдә бәзи қийинчилиқлар болсиму вә давамлиқ мәвҗут болуп кәлгән болсиму, һәқиқий мәсилә иқтисадни асас қилиду, дейишкә болиду.

мисир иқтисади чоң киризис ичидә турмақта. мисиирниң ғайәт зор ташқи сода қизил рәқими мәвҗут, сисиниң һакимийити мәзгилидә 160 милйард долларлиқ ташқи қәрз барлиққа кәлди. мәркизий банка записи чәт әлдин кәлгән пуллар арқилиқла аран өрә турмақта. әмма, чәт әл қәрзигә мәбләғ йүрүштүрүштә зор қийинчилиқ мәвҗут. мисир хәлқара пул фонди тәшкилати билән келишим имзалап, аргентинадин қалсила хәлқара пул фонди тәшкилатиға әң көп қәрздар иккинчи дөләткә айланди. йеңи қәрз пул елиши үчүн хәлқара пул фонди тәшкилати қаттиқ шәртләрни қойди. болупму иқтисадта армийәниң һакиммутләқлиқини тәдриҗий болсиму ахирлаштуруш, пулниң курсиниң чүшүп кетиши вә истратегийәлик саһәләрниму өз ичигә алған һалда хусусийлаштуруш тәлипи оттуриға чиқишқа башлиди. мәвҗут һакимийәт бу тәләпләрни орунлашқа анчә йеқин кәлмәй турмақта. парс қолтуқи дөләтлиридин елинған қәрзләрму ахирқи чәккә йәткәт болғачқа йеңи пул кириш мумкин әмәс. сиси өткәндә ейтқандәк, сүвәйиш қанилидин қолға келидиған йиллиқ 10 милйард доллар кириминиң кәм дегәндә йерими хусийларниң һуҗуми сәвәбидин йоқалди. мисирлиқларниң оттуричә сетивелиш күчи күндин-күнгә төвәнләшкә әгишип, әң асаслиқ лазимәтликләрдиму бәзидә қараңғу базарчилиқ барлиққа кәлмәктә. мисир җунәйһиниңму рәсмий баһаси вә коча базар баһасидин ибарәт икки айрим баһаси мәвҗут. җунәйһиниң қиммити кочиларда йеримға йеқин төвән.

геополитка җәһәттинму еғир хәвпләр мәвҗут. судандики ички уруш мисир иқтисадиға сәлибий тәсир көрсәтмәктә. панаһланғучилар еқими йүз бәрмәктә. ефийопийә билән йүз бәргән гүллиниш тосмиси киризиси мисирниң су билән тәминләш бихәтәрликигә тәһдит пәйда қилди. ливийәдики сийасий вә һәрбий бөлүнүш мисирниң мәнпәәтлиригә зийан салди. әмма, һәқиқий йеқин тәһдит болса, ғәззәдин кәлмәктә. исраилийәниң ғәззәдики инсан қелипидин чиққан қирғинчилиқиниң асаслиқ нишани районни нопуссизлаштуруш вә ғәззә хәлқини мисирниң сина йерим арилиға сүргүн қилиштур. бу әһвал һәр җәһәттин мисирниң дөләт бихәтәрликигә зор тәһдит һесаблиниду.

шуңа, гәрчә түркийә-мисир истратегийәлик шериклик мунасивити һәр икки дөләт үчүн муһим вә қиммәтлик болсиму, әмма бу мисир үчүн техиму моһим басқуч һесаблиниду. мисир һәм иқтисадий һәм геополитикилиқ тәһдитләргә қарши түркийә билән болған һәмкарлиқтин муһим мәнпәәтләргә еришәләйду.