әрдоғанниң қаһирә зийарити вә түркийә билән мисирниң йеқинлишиши

«күнтәртип вә анализ» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки бөлүмидә сийасәт, иқтисад вә җәмийәт тәтқиқатлири фонди җәмийити «SETA» ниң ташқи сийасәт тәтқиқатчиси җан аҗун тәрипидин тәййарланған «әрдоғанниң қаһирә зийарити вә түркийә билән мисирниң йеқинлишиши» темилиқ анализни диққитиңларға сунимиз.

***** ** **** *** *** ****

түркийә авази радийоси: дәрвәқә, 2013 - йили мисирдики һәрбий-сийасий өзгиришкә болған түркийәниң кәскин позитсийәси билән икки дөләт оттурисидики мунасивәтләр бузулуш нуқтисиға келип қалған иди.  арқидин шәрқий ақдеңиз вә ливийә мәсилилиридиму еғир зиддийәтлишишләр йүз бәрди. лекин шундақтиму йеқинқи йиллардин буйан тәрәпләр йеңи бир ирадини оттуриға қойуп, мунасивәтләрни нормаллаштуруш үчүн қәдәм ташлашқа башлиди. әрдоған қатарда сиси билән тунҗи қетим учрашқандин кейин, әмдиликтә қаһирәни зийарәт қилди. икки дөләт мунасивәтлирини рәткә селип, нурғун риқабәт вә ортақ мәнпәәт мәсилилири музакирә қилинди.

мисирдики һәрбий-сийасий өзгириш, түркийә-мисир мунасивәтлиригә еғир зийан салған иди. түркийә җумһур рәис әрдоғанниң рәһбәрликидә, мисирдики һәрбий-сийасий өзгиришкә бәлки дунйа бойичә әң қаттиқ инкас қайтурған дөләт сүпитидә оттуриға чиққан иди. икки дөләт мунасивәтлири еғир чекиниш билән бир вақитта нурғунлиған муһим мәсилиләрдә ихтилаплишиш башланған иди. тәрәпләр оттурисида гойа уттуруш-йоқитиш долқуни қозғалған иди. шәрқий ақдеңизда шундақла ливийәдики нурғун җайларда бу җиддийчиликниң изналирини көрүвалғили болиду. лекин, һәр икки дөләт район характерлик хирислар вә тәһдитләргә тәң дуч кәлгән болғачқа, бу җиддийликни техиму узартмаслиқ қарариға кәлди. болупму түркийә йеқинқи бир қанчә йилдин буйан район характерлик нормаллишиш әндизиси арқилиқ мәсилә көрүлгән нурғун дөләтләр билән болған мунасивәтлирини йахшилаш йолиға маңди. бу нормаллишишта сәуди әрәбистан билән әрәб бирләшмә хәлипилики алдинқи орунға чиқти. бу илгириләшләр түркийә-мисир мунасивәтлиригә нисбәтәнму асанлаштурғучи рол ойниғандәк қилиду.  дәсләптә түркийә билән мисир оттурисида техникилиқ сөһбәт елип бериш үчүн вәкилләр өмики қурулди. андин әрдоған билән сиси қатардики путбол дипломатийәси арқилиқ бир йәргә җәм болуп, тунҗи қетим қол елишип көрүшти. шуниңдин кейин, мана әмдиликтә әрдоған чоң бир һәйәтни башлап қаһирәни зийарәт қилди.

мисир нуқтисидин қариғинимизда, болупму мисир дуч кәлгән иқтисадий киризисниң чоң бир хирис болғанлиқини көримиз. дәсләптә йуқум, андин украина-русийә уруши мисирға еғир сәлбий тәсирләрни көрсәтти. исраилийәниң ғәззәдики һуҗумлири вә у кәлтүрүп чиқириш еһтимали болған тәсирләрму мисир иқтисадини чоңқур тәврәтти. хусийларниң қизил деңизни тақап қойушиму вәзийәтни техиму начарлаштурди. һәрбий һакимийәт астида аллиқачан интайин аҗизлап кәткән мисир иқтисади еғир ташқи қәрз киризисиға дуч кәлди. хәлқара пул фонди тәшкилати билән өткүзгән сөһбәтлириму йахши маңмиди. мисирлиқларниң оттуричә әһвали еғир намратлиққа чөкти. йәнә бир тәрәптин, мисир африқадики ички тоқунушлар биләнму боғушмақта. судан бу боғушушларда алдинқи қатардики дөләтләрниң бири болуп һесаблиниду. ефийопийәниң таҗавузчи позитсийәси вә нәһда тосмиси арқилиқ мисирниң су бихәтәрликигә тәһдит селишиму өлмәкниң үстигә тәпмәк болди. исраилийәниң ғәззәгә қаратқан бузуқ нийити мана мән дәпла турған вәзийәттә, ғәззәликләрни синаға сүргүн қилиш мисирниң дөләт бихәтәрликигә тәһдит шәкилләндүрди. мана мушундақ бир вәзийәттә, мисирни «түркийәниң достлуқи вә истратегийәлик шериклик мунасивитигә интайин моһтаҗ» дейишкә болиду.

түркийәгә нисбәтәнму мисир муһим бир шерик, африқаниң дәрвазиси вә шәрқий ақдеңиз шундақла ливийә сийаситигә нисбәтән чоң бир иттипақдаш болуштәк йошурун күчкә игә. һәр икки дөләт асасән сода вә геополитикилиқ мәнпәәт җәһәттә зор дәриҗидә бир-бирини толуқлайду. шуңлашқа, тарихий риштиләр, хәлқләр арисидики һесдашлиқ вә ортақ мәнпәәтләрниң һәр икки дөләт мунасивәтлирини қайтидин истратегийәлик шериклик дәриҗисигә көтүрүш үчүн муһим катализатор болуп қалидиғанлиқини көрүвалғили болиду. әрдоғанниң қаһирә зийарити бу әндизини гәвдиләндүридиғандәк қилиду.