түркийә истихбаратидики чоң өзгириш

түркийә авази радийоси: түркийә истихбарат идариси (MİT) қурулғанлиқиниң 97 -йиллиқи, түркийәниң йәр шари характерлик геополитикидики күчәйгән тәсириниң вә өзгәргән күч динамиклириниң испати һесаблиниду. түркийәниң истихбарат саһәсиниң 2010-йилдин буйан әмәлгә ашурған чоң өзгиришини һәргәизму төвән чағлашқа болмайду. әрәб баһариниң башлиниши түркийәниң бихәтәрлик вә истратегийәлик муһитида зор өзгириш пәйда қилип, универсал истратегийәлик ислаһатни тәқәзза қилған иди. сүрийәдики ички урушиниң мурәккәплики, болупму дөләтниң муһим иқтидарлирини тәрәққий қилдурушни интайин зөрүр һалға кәлтүрди.
түрлүк симметрик болмиған тәһдит вә террорлуқниң күчийиши районни бир истихбарат уруши райониға айландуруп қойди. буниңға қарита түркийәму һәрбий вә истихбарат истратегийәсини устилиқ билән йеңилиди. җумһур рәис әрдоғанниң рәһбәрликидә истратегийәлик алдинқи муһим ишлар қайтидин бекитилди вә истихбарат иқтидари дөләт бихәтәрлики вә ташқи сийасәт нишаниға маслаштурулған асаста алаһидә тәрәққий қилдурулди.
түркийәниң ташқи сийасәттә пассип бир ролчидин актип бир актийорға өзгириши диққәткә әрзийду. җумһур рәис әрдоған пуқра-һәрбий мунасивәтлиридә инқилаб йаритип, техиму үнүмлүк вә чекиндүргүч күчкә игә һәрбий усулни илгири сүрүштә түрткилик рол ойниди. бу истратегийәлик тәдриҗий тәрәққийатниң һалқилиқ йөнилиши башқиларға тайинишни азайтиш вә түркийәниң мудапиә ул- әслиһәлирини йахшилап, өзини өзи қамдайдиған мудапиә санаити тәшәббусиға мәркәзлишиш болди. истихбарат тармақлириниң инқилабий характерлик ташлиған қәдәмлири бу техиму кәң истратегийәлик мәзмунниң айрилмас бир қисмиға айланди.
хақан фидан башчилиқидики түркийә истихбарат ислаһати бир қанчә муһим басқучта әмәлгә ашти. биринчидин, истихбарат нишанлириниң қайтидин бәлгилиниши, ички истихбарат мәкәзликтин техиму кәң вә техиму әтраплиқ ташқи истихбарат вәзиписигә өтүш муәййәнләштүрүлди. бу йеңи тәртип инсаний истихбарат мәнбәлирини күчәйтишни тәқәзза қилди вә түркийә  истихбарат идарисиниң һәрикәт даирисини көрүнәрлик дәриҗидә ашурди. арқидинла техиму маслашқан вә бир гәвдиләшкән истихбарат екологийә системиси бәрпа қилған қурулмилиқ өзгириш елип берилди. органлар ара рол вә мәсулийәтләрниң қайтидин бекитилиши техиму бир пүтүнләшкән истихбарат усулини қолайлаштурди. түркийә истихбарат идарисиниң җумһур рәислик мәһкимисигә бағлиниши мәмурий мәшғулатларни қолайлаштуруп, хизмәт үнүмини вә тез инкас қайтурушчанлиқини йуқири көтүрди.
истихбарат иқтидаридики техникилиқ илгириләш, болупму террорлуққа қарши күрәш ислаһатниң башқа ул теши болуп өзини намайан қилди. мәсилән, түркийә  истихбарат идарисиниң тәрәққий қилдурулған учқучисиз айропилан иқтидари террорлуқ гуруппилирини көрүнәрлик дәриҗидә аҗизлаштуруп, истихбарат һәрикәтлиридә истратегийәлик илгириләшләрни қолға кәлтүрди. геополитикилиқ җиддийчиликләр билән характерләнгән бүгүнки дунйа, истратегийәлик истихбаратниң һалқилиқ ролини гәвдиләндүрди. түркийә истихбарат идарисиниң арилашма тәһдиткә қарши туруш вә кәлгүси сенарийәләрни мөлчәрләш иқтидари түркийәниң дөләт, район вә дунйа сәһнисидики мәнпәәтини қоғдашта интайин муһим һесаблиниду.
түркийә  истихбарат идариси қурулғанлиқиниң 97 - йиллиқида, ибраһим калин идарәниң тәрәққий қилған истихбарат нәзәрийәсини чүшинишниң муһимлиқини тәкитлиди. 

‎у йәр шари характирлик тоқунушиниң күнсери мурәккәплишиватқанлиқиға, техникиниң җуғрапийәлик сийасий өзгиришләрни шәкилләндүрүштики әһмийитигә вә йеңидин гүллиниватқан көп қутуплуқ дунйа тәртипигә диққәт тартти. униң йеңи күч мәркәзлири вә иттипақ қурулмилириниң шәкиллинишигә болған көз қариши йәр шари характирлик өзгиришикә болған чоңқур тонушни намайан қилмақта..

‎түркийә истихбарат чүшәнчисиниң йадросда, өз-өзигә тайиниш вә тәһдитләрни битчит қилиштин ибарәт икки асасий пиринсип бар. ибраһим қалин бу пиринсипларниң дөләт бихәтәрлики вә игилик һоқуқини қоғдашта көп тәрәплимилик тәһдидләрни бичтит қилишниң муһимлиқини тәкитлиди. шуниң үчүн истихбарат, тор бихәтәрлики , килимат өзгириши, биологийәлик тәһдит, енергийә, йемәк-ичмәк бхәтәрлики вә иқтисадий бихәтәрлик қатарлиқ көп хил саһәләрни өз ичигә алған техиму кәң истратегийәлик иқтидардин айрилалмайду.

‎тәһдитни алдин чүшиниш вә азайтиш үчүн дитеренс (чекиндүргүч күч) йәнила интайин муһим нишан болуп кәлмәктә. бу усул истихбарат идарәсиниң түркийәниң омумий бихәтәрлик әслиһәлири ичидики истратегийәлик орниниң муһимлиқини күчәйтмәктә.

‎йәршаридики җиддийчиликниң күчийишигә әгишип, истихбаратниң дипломатийәдики ролиму күнсери муһим болмақта. түркийәниң сүрийә, ирақ, ливийә вә қарабағ қатарлиқ районлардики кәчүрмишлири истихбарат рәһбәрликидики дипломатийәниң күнсери күчийиватқанлиқини көрситип бериду. ибраһим қалинниң йетәкчиликидә истихбарат, дипломатийәси тәңпуңлуқи болмиған тәһдитләрни һәл қилиш вә йәр шари иттипақини тәрәққий қилдуруш арқилиқ техиму көрүнәрлик рол ойнашқа тәййарлиниватиду.