исраилийәниң ғәззә ишғалийитиниң зийни ашмақта

«күнтәртип вә анализ» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки бөлүмидә сийасәт, иқтисад вә җәмийәт тәтқиқатлири фонди җәмийити «SETA» ниң ташқи сийасәт тәтқиқатчиси җан аҗун тәрипидин тәййарланған «исраилийәниң ғәззә ишғалийитиниң зийни ашмақта» темилиқ анализни диққитиңларға сунимиз.

***** ** **** *** *** ****

исраилийәниң ғәззәни ишғал қилишқа урунуши вә қирғинчилиқи үчинчи ейиға қәдәм қойди. ғәззәдики еғир инсани өлүмләрдин башқа йәнә район характерлик динамиклар билән хәлқара сийасәтләрму чоңқур тәсир көрситишни давамлаштурмақта. исраилийә вә униң асаслиқ қоллиғучиси америка барғансери йалғузлашмақта. хусийларниң баб әл мәндәб боғузи вә қизил деңизда исраилийә портлириға мал тошуйдиған парахотларни һуҗум нишани қилишқа башлиши билән урушниң тәсири техиму еғир һес қилинишқа башланди. украина сепидә болса, русийә пурсәттин пайдилинип утуқлирини ашурмақта. ғәрб иттипақиниң бирла вақитта икки тоқунушни тәң қоллаш иқтидари һәққидә еғир гуманлар пәйда болушқа башлиди. ‎

баб әл мәндәб билән қизил деңизда дунйа тиранспортиниң тәхминән %12-11 бу линийә арқилиқ әмәлгә ашиду. шуниңдәк  нефит тирансипортиму йәнә бу линийә арқилиқ давамлашмақта. болупму йавропа билән асийаниң әң йеқин линийәси дәл мушу йәрдә. районниң тиранспорт  ул- әслиһәлириму буниңға мас һалда лайиһәләнгән әһвалда. исраилийәниң ғәззәдики қирғинчилиқиға қарши, йәмәндики хусийлар (йәни әнсаруллаһ һәрикити) исраилийәгә җәң елан қилип, өзлириниң исраилийә портлириға баридиған һәр бир парахотқа һуҗум қилидиғанлиқлирини җкарлиғандин кейин, чоң парахотларниң кәйни-кәйнидин һуҗумға учраватқанлиқини көрүшкә башлидуқ. хусийлар пат- пат камиказе учқучисиз айропилан вә башқурулидиған бомбилар билән парахотларға һуҗум қилса, бәзидә биваситә парахотларни бесип, мусадирә қилған әһвалларму бар. дунйадики әң чоң деңиз тиранспорт ширкәтлири бу линийәдин маңмайдиғанлиқини елан қилди. башқа йол сүпитидә, үмид тумшуқи әтрапини айлинип өтүш музакирә қилинмақта. әмма, бундақ болғанда мунасивәтлик малларниң кәм дегәндә икки һәптә кечикидиғанлиқи вә тәннәрхиниңму зор дәриҗидә ешип кетидиғанлиқи мәлум. бу исраилийәгә нисбәтән еғир тәһдит болғандәк, өз нөвитидә йәнә йәршари содиси вә йавропаниң тәминләш бихәтәрликигиму еғир тәһдит һесаблиниду.

америка, испанийә, әнглийә вә бәһрәйн қатарлиқ дөләтләрдин тәшкил тапқан бир деңиз армийә қисми қуруп бу тәһдитни әң төвән чәккә чүшүрүшни ойлашмақта. лекин, хусийларниң рәһбири абдулмәлик әлхусиниң байанатлирида көрүнгинидәк, һәм хусийларниң һәм хусийларниң арқисидики асаслиқ қоллиғучиси болған иранниң арқиға чекиниш нийити йоқтәк қилиду. һава һәрикити елип беришниңму хусийларни тосуп қалалиши анчә мумкин әмәс.

қизил деңизда бу ишлар йүз бериватқан пәйттә, украинаниң алдинқи сепидиму муһим өзгиришләр йүз бәрди. русийә күндин-күнгә беликини күчләндүрди. украинаниң болса, ғәрбтин вәдә қилинған йардәмгә еришәлмәйватқанлиқи мәлум. америка палатаси йеңи йардәмләрни қилишни халимай кәлмәктә. исраилийәни һәрбий, сийасий вә иқтисадий җәһәттин қоллап қуввәәтләватқан болсиму, ғәрб дөләтлириниң украинаға йардәм бериш сәвийәси төвән чәккә чүшүп қалған вәзийәттә.  бундақ вәзийәт давамлишалайдиғандәк әмәс.

бу арқа көрүнүштә, исраилийә-ғәззә линийәси вә украина-русийә линийәсидә уруш тохтитиш чақириқлири техиму күчийидиғандәк қилиду. лекин, нетанйаһудин кәлгән сигналлар узун муддәтлик уруш тохтитишқа йеқин кәлмәйдиғанлиқини оттуриға қоймақта. бу йәрдә исраилийәниң йәклиниши вә американиң исраилийәгә бесим ишлитиши қисмән нәтиҗә берииши мумкин, әмма ғәззәдики қирғинчилиқниң йәнә бир мәзгил давамлишидиғанлиқини пәрәз қилишқа болиду. украинаниң болса, русийә билән һазирқи һәрбий мәйдан реаллиқиға асасән музакирә үстилидә олтуруши  бир таллаштәк қилиду. бу нуқтидики зорлашлар вә теңишларни  зеленский һөкүмитиниң қобул қилш-қилмаслиқи техи намәлум.