каштан

каштанниң анадолуға хас бир хил мевә икәнликини биләмсиз?

анадолу каштанниң ана вәтини һесаблиниду. дунйада каштанниң он алтә түри бар болуп, бүгүнки күндә йавропа бойичә әң сортлуқ каштанниң ана йурти вә тарқитиш мәркизи анадолудур.

 һәр хил мәнбәләргә қариғанда, дунйа тарихидики каштан йетиштүрүш буниңдин 6000 йил бурун башланған. тарихий мәнбәләрдә каштан мәдәнийитиниң анадолуда башлинип, миладидин илгирики 5  - әсридә гиретсийәгә, бу йәрдин италийәгә тарқалғанлиқи қәйт қилиниду.

каштан тарихта тунҗи қетим лидйа мәдәнийитидә көзгә    челиқиду. қәдимки дәврләрдә бу мевә узун вақит «лидйа алмиси» дәп аталған. ашу дәврләрдә әң сүпәтлик каштанлар лидйа мәдәнийитиниң мәркизи болған, бүгүнки күндики маниса вилайитиниң салиһли наһийәси чегралириниң ичидә қалған районда йетиштүрүлидиған болуп, интайин қиммәтлик иди. чүнки у тәркибидики йуқири крахмал нисбити билән буғдайға охшашла муһим узуқлуқ мәнбәси иди. шу вәҗидин, болупму ғәрбий анадолудики қәдимки гиретсийә мустәмликилириниң әң муһим йемәкликлиридин бири болғаниди.

 гиретсийәликләр анадолу каштанини бүгүнки күндики гиретсийәдә йетиштүрүшкә тиришти. дәрвәқә узун йиллар тиришчанлиқ көрситиш нәтиҗисидә, тесалйа йерим арилиниң кастанйә районида каштан йетиштүрүштә мувәппәқийәт қазанди. шундақ қилип, каштан йавропа сәпирини башлиди.

гиретсийәликләрдин кейин, римлиқлар каштанниң уруқини кастанийә районидин алғанлиқи үчүн, таки шу вақитқа қәдәр «лидйа алмиси» дәп аталған бу мевигә «кастанийә» дәп исим қойди.

каштан рим, везантийә вә османли империйәлири сарайлириниң ашханилирида муһим орунда туратти. каштан полуси бүгүнки күндә муһим түрк таамлиридин бири һесаблиниду. дәрвәқә фатиһ султан мәһмәт хан дәври османли империйәси ашханисида каштанлиқ булғур полуси етиләтти.

каштан хасиң, йәр йаңиқи вә йаңақ қатарлиқ қаттиқ постлуқ мевиләрдин бири. бүгүнки күндә каштан унидин йасилидиған нан печинә-пирәник қатарлиқ мәһсулатлар арисида алдинқи орунда туриду.

каштанниң тәркибидә һәм кирахмал һәм минерал маддилар интайин молдур. каштанниң тәркибидә витамин C , витамин E вә витамин B дин башқа, фосфор, магний , гүңгүрт вә калтсий қатарлиқ минерал маддилар бар.

каштан тәркибидики шипалиқ маддилири мол мевә болупла қалмай,  йәнә чидамлиқ йағачлири сәвәбидин дунйадики әң муһим дәрәх түрлиридин биридур.