капитанниң сайаһәт хатириси - гирәсун (1)...

түркийә авази радийоси: қарадеңизниң мол менерал записидин пайдилинишни көзлигән милетус мустәмликичилири тәрипидин қурулған гирәсун, тарихтин буйан, изчил һалда муһим шәһәр болушни давамлаштуруп кәлгән болуп, рим, византийә, сәлҗуқ вә османли қатарлиқ дөләтләрниң һөкүмранлиқиға киргән. бүгүнки сайаһитимизни мәзкур дәврләрниң изналирини көрүшимиз мумкин болидиған җай — гирәсун музейидин башлайли.  өтмүштә черкав қилинған бу бина, бүгүнки күндә музей қилип ишлитилмәктә. правуславийә черкави сүптиидә селинған гогора йаки сайнит николас черкави интайин җәлпкар бир қурулуш. узун заманлар бойичә ибадәтханилиқ ролини ойниған черкав, әслигә кәлтүрүлгәндин кейин музейға айландурулиду. музей деңиз қирғиқидики гирәсун қәләсиниң етикигә җайлашқан болуп, униңда кона мис қораллар дәвридин башлап, һитит, йунан, рим, византийә, сәлҗуқ вә османли дәврлириғичә болған һәр қайси дәврләрдин қалған асарә - әтиқиләр, таш қапартмилар, қорал- йарағ, кийим- кечәк вә пул әвришкилири бар.

музейдики сайаһитимизни тамамлидуқ, әмди гирәсун қәләсигә чиқимиз. гирәсун қәләси қәдимки мәнбәләрдә «мис тамлиқ қәлә» дәп атилиду. гәрчә бу қәләниң қачан селинғанлиқи һәққидки учурлар ениқ болмисиму, әмма униң тамлириниң йунан дәвригә тәвә болуш еһтимали барлиқи оттуриға қойулмақта. қәләдин гирәсун вә қара деңизниң һәйвәтлик мәнзирисини көргили болиду. деңизниң оттурисиға қариғинимизда гирәсун арилини көримиз. шәһәр мәркизидики сайаһитимизни ахирлаштурғандин кейин, ривайәтлири билән даңлиқ у арални зийарәт қилимиз. әмди қәләдин чүшүп, қәләниң кириш еғизидики капу җамәсини зийарәт қилайли. кәсмә ташлардин йасалған бирла гүмбәзлик бу җамә аддий, әмма сеһрий күчкә игә бир қурулма болуп, түрк - ислам йадикарлиқлири ичидә муһим орунға игә. җамәниң удулидики бина болса, кона католик черкави болуп, узун йиллардин бери балилар кутупханиси сүпитидә ишлитилмәктә؛ алди тәрипидики үчбулуңлуқ лайиһә вә деризилириниң шәкиллиридә готик бинакарлиқиниң изналири бар. балилар кутупханисиниң йағач ишики гирәсундики әң гүзәл ишикләрниң бири дәп қарилиду. черкавниң ичи таки бүгүнгә қәдәр әслидики һалитини сақлап қалған болуп, зөрүр дәп қаралған ремонт қилиш хизмәтлириму әслини асас қилип елип берилған. гирәсундики кишиниң диққитини тартидиған бу бинаниң поллиридики мозайкалар, униңдики өсүмлүк вә геометирийәлик зиннәтләр вә безәклик өгзиси техиму йеқиндин әстайидил көрүп чиқишқа әрзийду.

гирәсун шәһәр мәркизиниң пийадила берип көргили болидиған йәнә бир йери, мәрйәм ана кайа (қийа таш) черкави болуп, дәслипидә кичик өй шәклидә ташқа ойуп йасалған бу черкав, вақитниң өтүшигә әгишип кеңәйгән؛ униң ичидики булақ, қудуқ вә су йоли та бүгүнгичә сақлинип қалған, тамлирида там рәсимлириниң излири бар.

*  *  *  *

гәрчә биз гирәсун тоғрисида учур беришни башлиған болсақму, һазирғичә униң финдиқи (орман йаңиқи) һәққидә тохталмидуқ. гирәсунда финдиқниң түри наһайити көп. әмма, уларниң дунйаға даңлиқи «гирәсун томбул финдиқи»дур. алаһидә йақтурушқа еришкән тәми йахши, май тәркиби йуқири бу финдиқ түри дунйаниң әң йахши финдиқи дәп қарилиду. шамал деңиздин елип кәлгән минерал маддилар финдиқниң тәми вә пуриқини моллаштуриду. йил бойи гирәсунниң температураси, нәмлики вә һөл- йеғининиң тәңпуң болуши, бу финдиқ түриниң тәмини башқа финдиқ түрлиридин пәрқләндүриду. әмди финдиқ дуканлириға берип, тәмлик гирәсун финдиқлирини тетип бақайли.

*  *  *  *

гирәсун шәһәр мәркизидики сайаһитимизни ахирлаштуруш пәйти кәлди؛ силәрни ривайәтләрдә тилға елинған «гирәсун арили»ға елип беришни ойлиған болсамму, униңға бүгүнки вақтимиз йар бәрмиди. алдимиздики һәптә сайаһитимизни гирәсун арилидин башлаймиз вә гирәсунниң кишини мәптун қиливалидиған тәбиәт мәнзирилири, су үзүш орунлири, йайлақлири, шарқиратмилирини көрүп чиқимиз.