иқтсадий һәмкарлиқ тәшкилати башлиқлар йиғини

иқтсадий һәмкарлиқ тәшкилатиниң тор муһити астида чақирилған башлиқлар йиғини.

абдрәсул исһақов

2021-йили, 4 – март  күни, 14-нөвәтлик иқтисадий һәмкарлиқ тәшкилати башлиқлар йиғини җумһур рәис рәҗәп таййип әрдоғанниң рийасәтчиликидә торда өткүзүлди. йиғинға, афғанистан, әзәрбәйҗан, иран, қазақистан, қирғизистан, шималий қибрис түркийә җумһурийити, өзбекистан, таҗикистан вә түркмәнистан пирезидентлири вә пакистан баш министири қатнашти. буниңдин башқа йәнә, хәлқара түрк кеңиши, хәлқара енергийә низамнамиси вә иқтисадий һәмкарлиқ тәшкилати баш катиплириму йиғинға қатнашти.

башлиқлар йиғининиң темиси, «‹ковид – 19› йуқумидин кейинки басқучта районлуқ иқтисадий һәмкарлиқ» қилип бекитилгәниди. йиғинда, рәһбәрләр тәрипидин «ковид – 19» йуқуминиң зийинини әң төвән сәвийәгә чүшүрүш мәсилиси музакирә қилинди. өзбекистан пирезиденти шәвкәт мирзийойев, «ковид – 19» йуқуми сәвәбидин йолға қойулуватқан чәклимиләрни тәдриҗий һалда бикар қилиш тәклипини оттуриға қойди. сайаһәтчиликни өз ичигә алған түрлүк саһәләргә қойулған чәклимиләрни әмәлдин қалдуруш барлиқ дөләтләрниң иқтисадиниң әслигә келишигә төһпә қошиду. бу йил душәнбә шәһири, иқтисадий һәмкарлиқ тәшкилатиниң сайаһәт пайтәхти елан қилинғаниди. бу даиридә, таҗикистанда йил бойи бирқатар паалийәтләр өткүзүлиду.

башлиқлар йиғинида рәһбәрләр йемәк - ичмәк бихәтәрлики мәсилисиниң муһимлиқиниму тәкитлиди. қазақистан бу җәһәттә әшйа оборот мәркизигә айлинишқа тәййар икәнликини елан қилди. тәшкилатниң йемәк - ичмәк бихәтәрлики мәсилисидә ислам һәмкарлиқ тәшкилати билән һәмкарлиқиниң пайдилиқ болидиғанлиқи оттуриға қойулди. йиғинда, бу йил тәшкилатқа әза дөләтләрниң йеза игилик министирлири йиғининиң өзбекистанда өткүзүлидиғанлиқи әскәртилди.

қазақистан президенти қасим җомарт тоқайев, түрк ширкәтлириниң сақлиқни сақлаш саһәсигә мәбләғ селишиниң муһимлиқини тәкитлиди. дәрвәқә, түрк ширкәтлири сәһийә саһәсидә  иқтисадий һәмкарлиқ тәшкилатиға әза дөләтләрниң һәммисидә дегүдәк паалийәт елип бармақта. әзәрбәйҗан пирезиденти илһам әлийевниң, бирләшкән дөләтләр тәшкилати хәвпсизлик кеңишидә, «ковид – 19» ваксинисини дунйаға адил шәкилдә тарқитиш мәсилисини күнтәртипкә киргүзүш  тәклипи қоллашқа еришти.

башлиқлар йиғинида имзаланған қарар арқилиқ баку шәһиридә тәшкилатниң тәтқиқат мәркизи қурулди. тәтқиқат мәркизи қуруш пикри, мәрһум һәйдәр әлийевға аит иди. бу мәркәзниң пайдилиқ хизмәтләрни қилидиғанлиқида шәк йоқтур.

түркийә ислам һәмкарлиқ тәшкилатиниң нөвәтчи рәисликини пакистандин өткүзүвалғаниди.  түркийә нөвәтчи рәислик вәзиписини  уда 1 йерим йил мувәппәқийәтлик өтигәндин кейин, 14-нөвәтлик башлиқлар йиғинида түркмәнистанға өткүзүп бәрди. түркмәнистан пирезиденти қурбангули бәрдиммуһәмәдов, тәшкилатниң келәр қетимлиқ башлиқлар йиғининиң, 2021 –йили, 28-нойабир  күни ашхабадта чақириш тәклипини сунди.

1985-йили түркийә, иран вә пакистан тәрипидин қурулған иқтисадий һәмкарлиқ тәшкилати, 1992-йили 6 дөләтниң иштирак қилиши билән наһайити чоң бир тәшкилатқа айланди. әмма тәшкилат һазирға қәдәр өзиниң йошурун күчини толуқ әкс әттүрәлмиди. җумһур рәис рәҗәп таййип әрдоғанниң тәкитлигинидәк, тәшкилатниң техиму актип болалиши үчүн, сода келишими болған ECOTA ниң күчкә игә болуши вә тәшкилатниң мәблиғиниң көпәйтилиши керәк.

хәлқара сода вә қатнаш саһәлирини, тәшкилатқа әза дөләтләргә техиму әвзәл шараит йаритип беридиған муһим саһәләр, дәп қарашқа болиду. бу саһәләрдики йошурун күчләрдин толуқ пайдилинилған тәқдирдә, тәшкилатқа әза дөләтләр өзлириниң шәрқ билән ғәрб оттурисидики «алтун көврүк» ролини җари қилдуралайду вә иқтисадий җәһәттин адәттин ташқири дәриҗидә қудрәт тапалайду. бу нуқтидин елип ейтқанда, оттура каридоридин вә униңға бағлиқ қатнаш каридорлиридин толуқ пайдилиниш наһайити зор әһмийәткә игә. тәшкилатқа әза дөләтләрниң шималий қибрис түрк җумһурийитини етирап қилишиниңму дәл вақти йетип кәлди, әлвәттә.