йәмәнлик мәрвә

йәмәнлик мәрвә

һөрмәтлик радийо аңлиучи қериндашлар! төвәндә йилдирим бәйазит университети сийасий пәнләр факултити башлиқи пироафессор доктор қудрәт булбул тәрипидин тәййарланған «йәмәнлик мәрвә» темилиқ анализини диққитиларға сунимиз.

***** ** ** ** **** ***

биз бәзидә дүч кәлгән киччиккинә мәсилиләрни шундақ чоңайтип кетимизмизки, пәқәт әшу мәсилиниң пәнҗириисдинла қарап һайатни өзимизгә, әтрапимизға вә дөлитимизгә нисбәтәнму чедиғили болмайдиған һалға кәлтүривалимиз. бундақ әһвалларда бир аз мәсилиләрниң сиртиғиму қараш вә өзимиз йашаватқан дөләткә сирттин нәзәр селиш техиму йахши баһа берәлишимизгә һәссә қошуп қалса әҗәп әмәс. бу даиридә төвәндики һәқиқий болуп өткән һекайини түркийәниң сирттикиләргә нисбәтән нәқәдәр қиммәтлик икәнликини чүшәндурүш үчүн силәр билән ортақлашмақчимән.

түркийә баштин кәчүриватқан пәвқуладдә вәқәләргә қаримастин, барғанчә йүксиливатқан нисбити билән бир маарип базисиға айланмақта. мениң оқуғучилиқ дәвримдә, түркийә башқа дөләтләрдин оқуғучилар келишни арзу қилидиған дөләт әмәс иди. мана әмдиликтә болса, түркийәдә 150 миң чәт әллик оқуғучи түркчә өгиниш арқилиқ өзлириниң истиқбалини тапмақчи болмақта. мундақла бир җүмә билән ейтилғанда санлар һәқиқәтни орап туридиған пәрдигә айлинип қалиду. вәһаләнки һәр бир оқуғучиниң һайати айрим бир дәрт, һиҗран, тиришчанлиқ, үмит вә издинишкә толған һекайидур. түркийәниң бу йашларға нисбәтән қандақ үмит вә һайаҗан һесаблинидиғанлиқини көситип бериш нуқисидин әшу оқуғучилардин пәқәтла бирси болған йәмәнлик мәрвәниң һекайисини сөзләп бәрмәкчимән. 

йәмән؛ қизил деңиз, әдән қолтуқи вә омман деңизи саһилиға җайлашқан шундақла итиратегийәлик орни сәвәбидин тарихниң барлиқ дәврлиридә азаб – оқубәтләргә дүч кәлгән бир дөләттур. түркийәгә нисбәтәнму мәккә вә мәдинини қоғдаш шу йәрдин башлинидиған болғачқа уйәрни қоғдаш үчүн әң көп шеһит бәргән бир дөләт һесаплиниду. чанаққәлә билән тәң, бәлки бағри йанған миллитимиз әң көп мәрсийәләрни оқуған, йүрики әң көп титригән йәрдур. техи 15 йашқиму толған қизлиримиз йоллириға қарап көз йеши төккән бир дөләттур. дастанлиримизниң вә дәрт – пиғанлиримизниң қанчилиған нәсилләр бойичә йүрәклиримизгә ойивәткән өчмәс изналири бәлки йәмән үчүн пида қилған шеһитлиримизниң саниниң көпликидин болса керәк. шуңа чанаққәлә билән йәмән қәлб тарилиримизни һәр даим башқичә титритип кәлмәктә. 

мәрвәму әнә шу дөләттин, йәмәнниң пайтәхти сана шәһиридин, һәр бир йашқа охшаш өз кәлгүсини издәватқан пәйттә, 2014 – йили йүз бәргән ички уруш униң кәлгүсини зүлмәткә толдурушқа башлайду. һакимийәтни ағдурмақчи болғанлар қораллиқ болуп, адимийлиқ унтулған, нә йашлар, нә уларниң кәлгүси әскә елинмайдиған әһвалға учрайду.  

2015 – йили дөлитини басқан зүлмәтлик малиманчилиқ ичидин кәлгүсигә нәзәр салғинида, мәрвәниң йолини йоритидиған бир үмит нури парлайду. түркийә сиртидики қериндаш милләтләр башқармисиниң оқуш мукапат пули билән түркийәдә оқуш тәклипнамисни тапшуруп алиду. америкиниң «Fulbright», германийәниң «Daad» вә әнглийәниң «Chevening» оқуш йардәм пуллири йәмәндики ички уруш сәвәбидин тохтилған бир вәзийәттә түркийәниң оқуш йардәм пуллирини тохтатмаслиқи мәрвә билән биргә 150 нәпәр йәмәнлик оқуғучиға үмит вә кәлгүси үчүн бирдин бир чиқиш йоли болуп қалиду.

түркийәгә бериш, оқушини тамамлап, мәмликитигә қайтип, бетап болған дөлитигә дава болуш арзулириға чөмилиду. бир тәрәптә улуғвар үмитлири йәнә бир тәрәптә аччиқ һәқиқәтләр. дөлитидики ички уруш сәәвбидин санадики әлчиханилар тақилип кәткән. көпинчи әлчиханилар җиддигә йөткилип кәткән, бихәтәрлик сәвәбидин айропилан қатнашлириму тохтап кәткән әһвалға учрайду. түркийәгә баралиши үчүн алди билән виза алалиши лазим. буниң бирла чариси җиддигә йөткәлгән түркийә әлчиханисиға қуруғлуқ билән йетип бериш иди. бирақ туқунуштики охшаш болмиған гуруппиларниң контироллуқи астидики йолларда давамлишиватқан бомбардиман, етишишлар вә тәкшүрүш понтикилири арисидин сақ – саламәт өтүп сәуди әрәбистан чеграсиға йетип бериш мумкин әмәстәк иди. сәуди әрәбистан чеграсиға йетип барған тәқдирдиму сәуди әрәбистанға керәлишиниң һеч бир капалити йоқ иди. чарисизлик ичидин чарә издәшкә башлиған йашлар ахири санада өзара учришип, җиддәдики түркийә әлчиханиси билән алақә орнитиду. бирақ виза елиш үчүн паспортлирини җиддигә йәткүзүштин башқа чарә қалмайду. ахири уларниң ичидин бир оғул оқуғучи һәммәйләнниң паспортини топлап җиддигә беришқа тәййар болиду. йашлар чоң үмит билән паспортлирини топлайду. бирақ үмитлири узунға бармайду. чунки у йаш бомбардиманлар арисидин сақ – саламәт өтүп җиддигә йетип беришқа җүрәт қилалмай ваз кечиду. барлиқ үмитләр өчкән әшундақ зулмәтлик бир пәйттә, «ким бар?» дейилгинидә оң – солиға қаримастин «мана мән бар!» дейәләйдиған бир аң билән мәрвә оттуриға чүшиду. топланған паспортларни җиддигә елип беришқа тәййар икәнликини билдүриду.

**** ***** ***** ** **

мәрвәниң бу қараридин аилиси қаттиқ әндишигә чүшиду. нийитидин йандурушқа тиришиду. әгәр бәк баримән дәп туривалса, хәвпи азрақ болсун үчүн йалғуз өзиниңла паспортини елип бериши керәкликини тәләп қилиду. бирақ мәрвә оқуш йардәм пулиға ерикшән башқа оқуғучиларниң тәқдриниң пүтүнләй өзигә қарашлиқ икәнликини билгәнлики үчүн қараридин қәтий ваз кәчмәйду.  оқуғучилар вә аилилири тиз һәрикәт қилип, 90 паспортни топлайду. оқуғучиларниң бир қисми билән алақилишиш мумкин болмайду. қалған бир қисми мәрвәниң бу сәпәрни оңушлуқ тамамлийалиған тәқдирдиму бунчә паспортларни елип сәуди әрәбистанға кирәлишигә көзи йәтмән паспортлирини бәрмәйду. түркийә баш әлчиси фазли чорман мәрвәниң бу қараридин қаттиқ хошалланғанлиқини, бирақ бу ишиниң нәқәдәр хийим - хәтири барлиқини қайта қайта чүшәндүриду. әгәр тәкшүрүлгән тәқдирдә йенидин унчә көп паспортниң чиқиши һайатиға хәвп йәткүзидиғанлиқини тәкитләйду. бу хил хәвпләргә қарита мәрвәниң түркийәдә оқуш йардәм пулиға еришкәнлики вә башқа оқуғучиларниңму паспортини топлап виза елишқа елип келидиғанлиқи һәққидә түркийә әлчиханиси намидин мәктуп йоллап берләдәйдиғанлиқини ейтиду.

шундақ қилип мәрвә аилисиниң вә башқа оқуғчларниң аилилириниң дуалириға билән сәпәргә атлиниду. икки күн бойичә сәуди әрәбистан чеграсиға қарап сәпәр қилиду. алған дуаларниң бәркити билән йол бойичә бирәр тоқунушниң арисида қалмайду. нурғунлиған тәкшүрүш понкитлиридин өтиду. йәмәнниң күлтүриниң тәқәззаси бойичә қиз оқуғучи анчә инчикилик билән тәкшүрүлмәйду. әтигән саәт 10 әтрапида йәмән таможниисға йетип келиду. бирақ алдида интайин узун өчрәтни көриду. әгәр бу өчрәтни сақлиса шу күни униңға нөвәт келиши мумкин әмәс иди. у дәрһал йәмән тамужна мәсуллириға дәрдини ейтип аран дегәндә тамужнидин өтиду. йәлкисидики сомикиси вә ичидә 90 оқуғучиниң паспорти билән сәуди әрәбистан тамужнисиға пийадә меңип кирмәчи болиду. 

«мәһрәмсиз керәлмәйсән» дегән сада билән сәуди әрәбистан тамужнисида ишлири тәслишиду. тамужна хадимлири мәрвәниң сөзлиригә ишәнгили унимайду. аччиқлап һеч қандақ иш қилип берәлмәйдиғанлиқлирини, әтиси қайта келишини тапилайду. чөлниң оттурисида йалғуз бир қиз немиму қилалисун? мәрвә дәрһал түркийә баш әлчиси билән алақә орнитиду. әлчилик мәсилини чүшәндүрүп бир факс йоллап бериду. сәуди әрәбистанлиқ мәсуллар қизниң йенида дадиси, акиси, қериндиши йаки йолдиши болмай туруп, йәни мәһрәмсиз һалда сәуди әрбисатға киришигә рухсәт қилалмайдиғанлиқини ейтиду. мәрвә һәҗ үчүн бармайдиғанлиқини вә сәуди әрәбисанда 3 күндин артуқ турмайдиғанлиқини, виза ишлирини түгүтүпла тиздин йәмәнгә қайтмиса болмайдиғанлиқини қанчилған қетим чүшәндүрүпму уларни қайил қилалмайду. 9 саәтлик тиришчанлиқтин кейин рәсмийитигә мәһрәм сүпитидә бир әрниң исмини йезип берип, ахири мәрвәниң сәуди әрәбисанға киришигә рухсәт қилиниду.

түркийә әлчиханиси хадимлири мәрвәни аҗайип хошаллиқ вә һайаҗан билән қарши алиду. 3 күнгичә бесип ишләш арқилиқ паспортларниң виза рәсмийәтлирини тамамлайду. лекин мәрвәгә нисбәтән қейинчилиқ буниңлиқ билән түгимигән иди. чүнки қайтиш йолиму худди келиш йолиға охшашла хәтәрлик иди. қайтидиған чағда олтурған аптобуси бир көврүктә партлаштин бир қанчә минут илгири аран қутулуп қалиду. аптобус йол ариси вә чеғир йоллардин меңип, бәзидә узун узун вақитқичә сақлашлар нәтиҗисидә ахири санаға йетип бариду.

мәрвә һазир йилдирим бәйазит университетида мениң оқуғучум. униң һәмраһлири болған башқа оқуғучиларму өз дөлитигә төһпә қошуш үчүн түркийәдә оқушлирини нәтиҗилик давамлаштурмақта. 

мән бу һекайини өзлири һақарәт қилиш дәриҗисидә тәнқидләрни қилғанда һеч иш болмайдиған, әдәпсизликлири түпәйли җазалашқиму һәқлиқ болуп қалған туруғлуқ кичикинә бир тәнқидни көтүрәлмәй, «вай! бу дөләт әмди йашиғи болмайдиған һалға келип қалди» дәп вайсайдиғанларға беғишлаймән. 

йуқирида йилдирим бәйазит университети сийасий пәнләр факултити башлиқи пироафессор доктор қудрәт булбул тәрипидин тәййарланған «йәмәнлик мәрвә» темилиқ анализини аңлидиңлар. келәр һәптә қайта көрүшкичә аман болғайсиләр, хәй хош!