ishaq pasha sariyi, doghubeyazit

ishaq pasha sariyi, doghubeyazit

türkiyening kültür xezinisi (46)

hörmetlik radiyo anglighuchi qérindashlar! «türkiyening kültür xezinisi» namliq pirogrammimizning bügünki bölimide silerge, memlikitimizning eng égiz jayliridin aghri téghi éteklirige jaylashqan «ishaq pasha sariyi»ni tonushturimiz.

dughu beyazit؛ türkiyening iran we erméniye chégrasigha jaylashqan sherqiy qismidiki nahiyemiz bolup, bu yerge yéqinlashqiningizda sizni 80 kélomitér uzaqliqtin körünüp turidighan aghri téghi (hemmige tonushluq ismi bilen araret téghi) qarshi alidu. tewratta nuh eleyhissalamning kémisidiki haywanlar bilen mushu yerde qurughluqqa chiqqanliqi tilgha élinidu. insaniyetning ikkinchi atisi depmu bilinidighan nuh eleyhissalamning yénidiki insanlarning mushu jaydin asta - asta pütün dunyagha taralghanliqi ilgiri sürilidu. quran kerimde bolsa, nuh eleyhissalamning qurughluqqa chiqqan jayining shirnaqtiki judi téghi ikenliki bildürülidu.

aghri téghining 3 teripide 3 olturaq rayon bar. bulardin birsi erméniyening paytexti eriwan, qalghan ikkisi memlikitimizdiki ighdir we dughubeyazit nahiyemizdur. bu üch olturaq rayonning merkizi pütün kün we pütün yil qar – muz bilen qaplanghan, her daim üstidin bulut ketmeydighan ajayip güzel taghliq menzirisige ige.

** ** ** ***** ** **** ***** ****

bu rayon tarix boyiche rimliqlar bilen iranliqlar otturisida nurghun qétim qoldin qolgha ötüp turghan idi. mongghullarning anadolugha kélip yerleshken jemeti ilxanlilar islamgha kirgendin kéyin rayon ularning hakimiyitige ötti. andin ret boyiche aqqoyunlu we qaraqoyunlu türkmen döletlirining kontérolluqigha kirdi. osmanli impératori fatih we yawuz selim dewride mezkur her ikki hakimiyietni yéngip, chaldiran urushi arqiliq rayonda bügünki qeder dawamlashqan  türklerning hakimiyiti tiklendi. dughubeyazit nahiyemiz osmanli ipériyesige qarashliq yerlik bir türkmen jemeti hésablinidighan childiroghullirining sanjaq begliki wezipisini ötigen jay idi. bu yerdiki ishaq pasha sariyi doghubeyazit téghining güzellikige özgiche hösün qoshidu. doghubeyazit nahiyemizdin ötüp, azraq yuqirigha mangghandin kéyin yalchintepediki ishaq pasha sariyigha yétip barisiz. yol egimliridin ötüwatqan waqtingizda sarayning qaltis tash oymichiliq höner - senetini körüp heyran qalisiz.

osmanlining yerlik beglikliridin birsi bolghan bu jemetning ataqliq begliridin ishaq pasha sariyi, childiroghulliri jemetidin 2 – ishaq pasha we cholaq ishaq pasha teripidin 1685 – yili yasalghan idi. saray 1784 – yili hazirqi eng axiriqi tüsini aldi. seljuqiy, osmanli we iranning binakarliq senitining namayendilirini köreleysiz. kesme tashtin yasalghan bu saraygha sherq teripidiki chong tarixiy derwazisidin kirgili bolidu. oyma seniti we zinnetliri sizge seljuqiylarni eslitidu. bu jay rusiyening ishghaliyitige uchrighan chaghda altun derwazisi qomurulup, ghenimet süpitide élip kétilgen bolup, eng axiriqi qétim sén pétérsborgtiki hermitage muziyida körülgenliki melum. künlerning biride bu altun derwazining öz ornigha qaytishigha ishinimiz.

**** **** *** **** **** *****

yéqinqi yillardin buyanqi rémunt qilish xizmetliri jeryanida hoylisining üsti yépiq bu sarayning tebiet hadisiliri tupeyli tesirge uchrighan we buzulghan jayliri eslige uyghun tüsge kirgüzüldi. hoyligha kirginingizde heshemetlik bir jame sizni qarshi alidu.  hoylida birinchi bolup sarayning kéchiklitilgen sheklige oxshap kétidighan bir meqbire diqqitingizni tartidu. ajayip nepis ishlengen bu meqbire saray xojayinlirigha ait bolup, meqbirining yénidiki derwazidin sarayning méhmanxanisigha kirisiz. tolimu keng – koshade yasalghan bu méhman öyide mermer tashlarning üstige oyulghan 3 hilal sizge osmanlining iznalirini eslitidu. hoylidin sherq terepke ötkiningizde sarayning herem qismigha yétip barisiz. saray xuddi hammamlargha oxshash yer astidin issiq su we horni mangghuzush arqiliq issitilidu. sarayda ewrez sistémisimu bar. gherb dunyasidiki ataqiliq «lawre sariyi»da hajetxana bolmighan eshu dewrlerde uningdin xélila kéchik bir sarayda yer asti ewrez sistémilirining mewjut bolghanliqi, osmanlining eyni chaghda medeniyet jehette gherbtin neqeder ilghar ikenlikini namayen qilip iptixarlanduridu. ishaq pasha sariyi öz nöwitide yene, bir qele bolup, xewplik ehwallada sarayning uduligha yasalghan qelege ikki qiyaliq otturisigha yasalghan asma köwrük arqiliq ötkili bolidighanliqi melum. asma köwrükning yer yüzidin égizliki 300 métir kélidu. eyni chaghda istanbuldiki boghuzköwürkining égizliki bilen oxshash égizlikte bir asma köwrükni yasap chiqishni tesewwur qilishmu muhim bir ish. bu peqet birer xewplik weziyette sarayning qolgha chüshüp kétishining aldini élish üchün élinghan bixeterlik tedbiri idi.

*** ** *** ***** ** ** *** ** **** *

saray tünji bolup, 1925 – yili xelq ammisigha tonushtuldi. yüsüp mezher beyning bir gézitta élan qilghan maqalisi hemmeylenge sarayni tonutti. kéyinki chaghda 1961 – yili arxiolog mehmut akok tepsili tekshürüshlirini élan qildi.  ishaq pasha sariyi 2000 – yilida b d t ning waqitliq dunya medeniyet mirasliri tizimlikige kirgüzüldi. saray hazir chet ellerdin memlikitimizge kelgen sayahetchilerning hemmidin bek ziyaret qilishini arzu  qilidighan muhim sayahet merkezliridin birsige aylandi. künlerning biride dölitimizning sherqiy qismigha yolingiz chüshüp qalsa,  aghri téghi we ishaq pasha sariyini choqum ziyaret qilishingizni tileymiz.