ғазиантәп билән тонушушни халамсиз?

ғазиантәп билән тонушушни халамсиз?

һөрмәтлик радийо аңлиғучи қериндашлар! қәдрийә шәнәл тәрипидин тәййарланған «түркийәдә сайаһәтчилик» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки санида силәргә ғазиантәпни тонуштуримиз.

*** *** **** ****** *****

ғазиантәп түркийәниң шәрқий җәнубий анадолу райониға җайлашқан шәһәр болуп, тарих вә мәдәнийәткә қизиқидиғанларға нисбәтән нурғунлиған йадикарлиқларни өз бағрида сақлап кәлмәктә.  чүнки ғазиантәп тарихи бойичә анадолуда қурулған барлиқ дөләтләр үчүн муһим бир мәзкәз болуп кәлгән иди. рим империйәси дәвридә бир чегра шәһири болған болса, 395 – йили рим империйәси парчиланғандин кейин, шәрқий рим империйәсиниң һакимийитигә өткән, андин исламийәтниң кеңийишигә әгишип, аббасийларниң тәвәликигә айланған иди.

ғазиәнтәп вә әтрапи 1067 йили түркләрниң һакимийитигә өтүп, анадолу сәлҗуқийлириниң тирреторийәси даирисигә киргән, 13 – әсирниң оттурилирида моңғулларниң истиласиға дуч кәлгәндин кейин мәмлук дөлити тәрипидин азад қилинған иди. район османлиниң һакимийитигә өткәндин кейин андин һәқиқий муқимлиққа игә болған болуп, 1 – дунйа урушидин кейин ишғалийәткә дүч кәлгән болсиму, қаттиқ күрәшләр нәтисиҗә қайтидин түрк земиниға айланған иди.

ғазиантәп охшаш болмиған мәдәнийәтләр бир йәргә җәм болуп, өзара герәләшкән бир тарихқа игә шәһәр болуп, дәсләпки дәврләрдин бири районда йашиған хәлқләрниң тарихий излири вә йадикарлиқилирини көргили болиду. тарихий йепәк йоли бойиға җайлашқан болғачқа мәдәнийәтләрниң өз ара учришидиған җайиға айланған ғазиантәп һәр қайси дәврдә күлтүр вә сода мәркизи болуштәк алаһидиликини сақлап кәлгән иди. ғазиатәптики тарихий йадикарлиқларниң көп хиллиқи, шәһәрниң күлтүр қурулушиниң моллуқиниң бир намайәндиси һесаблиниду.

ғазиантәптики қәләләр зийарәт қилишқа болидиған җайларниң әң алдинқи қатарида туриду. йасилиш тарихи 2 – әсиргә тутушидиған ғазиантип қәләси, анадолудики әң һәйвәтлик қәләләрдин бирси һесаблиниду. буниңдин башқа йәнә ғазиантәп вилайитидә даириси ичидә арабан қәләси, румқәлә, тилбашар қәләси қатарлиқ қурулуши йүзлигән йиллиқ тарихқа игә қәләләрму мәвҗут.

ғазиәнтәпниң арабан наһийәсидә анадолу хатирә мәқбириләр бинакарлиқиниң өзгичә алаһидиликигә игә рим дәвригә тәвә 3 хатирә мәқбирәму бар. османли мәзгилидә шәһәрдики ғәйри мусулман пуқраларға мулазимәт қилидиған чиркавлар һәм өзлириниң фонкисийәси җәһәттин хәлқни бир йәргә җәм қилиш тәсири, һәм турушлуқ орни җәһәттин шәһәрниң характерини бәлгиләш туқтисида муһим вәзипиләрни ада қилған иди. кәдирли чиркави, азиз бәдрос чиркави, низип фәркани чиркави қатарлиқлар әнә шу тарихий чиркавлардин бир қанчиси һесаблиниду.   

  1200 – йиллириниң башлирида йасалған али нәҗар җамәси, өмәрийә җамәси, 16 – әсирдә йасалған шәйх фәтһуллаһ җамәси вә күллийәси, әйупоғлу җамәси, алайбай җамәси һәмдә 17 – әсирдә йасалған ширвани җамәси вә азадлиқ җамәси шәһәрниң муһим тарихий җамәлири һесаблиниду.

ғазиантәптә сәлҗуқийларға вә османлиға тәвә нурғунлиған үсти йепиқ базарларму бар. һишва базири, анадолу базири, бәйаз базири, будәйри базири, буғдай базири, гүмрүк базири, шәһәр базири, түз базири вә түтүн базири қатарлиқлар йүзлигән йилларғичә сода карванлириниң тохтимай өтмәйдиған, кечини бехараман өткүзүләйдиған шундақла йирақ дийарлардин кәлгән маллар қолдин қолға өтидиған муһим сода мәркәзлиригә айланған иди.

буниңдин башқа йәнә османли бинакарлиқниң муһим бир қисми болған һаммамларниң бәзилири һазирму хәлққә мулазимәт қилишни давамлаштурмақта.

ғазиәнтәптә зийарәт қилишқа болидиған әң муһим җайлардин бирси зеугма қәдимий шәһири болуп, бу шәһәр низип наһийәсидин 10 келометир узақлиққа җайлашқан. миладидин илгири 300 – йилларда бүйүк искәндәрниң генераллиридин 1 – селевкос накатор тәрипидин йаситилған бу шәһәр сәнәт саһәсидә алаһидә тәрәққий тапқан иди. биналарни зиннәтлигән таш тизма рәсимләр дунйадики охшашлиридин техиму үстүн орунда туратти. районниң пәқәт бир қисмидила елип берилған қизип тәкшүрүшләр арқилиқ оттуриға чиқирилған таш тизма рәсимләр зеугманиң толуқ мәниси билән бир таш тизма рәсим сәнити шәһири икәнликини намайан қилип бериду.

зеугма антик шәһиридин чиқирилған йадикарлиқлар бүгүнки күндә дунйаниң әң муһим музийлири арисида санилидиған ғазиантәп таш тизма рәсим музийида көргәзмә қилинмақта. пүтүн дунйаға мәшһур «сиган қизи таш тизма рәсими» ни дәл мушу музийида көргили болиду.

ғазиантәп бу барлиқ алаһидиликлири билән һәр йили йүз миңилған йәрлик вә чәт әллик сайаһәтчиләрни күтмәктә. әгәр сизму ғазиантәпкә барсиңиз қайтидин ремунт қилинған тарихий антәп өйлирини сәйлә қилишни унтумаң. көмүш, мис, сәдәп, йәмән қол һунәр сәнити қатарлиқ йәрлик нәпис сәнәт бойумлиридин сетивелишңизни һәмдә йәрлик мәнәнгич қәһвәсини чоқум тетип беқишиңизни тәвсийә қилимиз.