İsmäğıyl’ (İsmäğil) Türkoğlu
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 51/19
Törek ğalime, pedagog, tarix fännäre doktorı İsmäğıyl’ (İsmäğil) Türkoğlu turında qısqaça küzätü
1985nçe yılda İstanbul şähärendä Bahçalievler liŝeyın betergän İsmäğıyl’ Türkoğlu belem aluın İstanbul şähärendäge Märmärä universitetında däwam itterä.
1989nçı yılda Märmärä universitetınıñ fän häm ädäbiyat fakul’tetınıñ tarix bülegen tämamlıy.
Törkiyädä yäşäüçe tarix fännäre doktorı, professor, Tatarstan Fännär akademiyäsenen çit il äğ’zası bulğan ğalim Nadir Däwlät citäkçelegendä magistratura beterä. Professional’ êş tormışına 1990nçı yılda Trakiya universitetı Fän-ädäbiyat fakul’tetınıñ tarix bülegendä fänni xezmätkär bulıp başlıy.
1992nçe yılda Märmärä universitetınıñ Tyurkologiya bülegenä küçä häm bu universitettağı êşçänlege 2014nçe yılğa qadär däwam itä.
Ä 2003-2005nçe yıllar arasında törek ğalime İsmäğıyl’ Türkoğlu Tatarstannıñ Qazan Däwlät universitetında Törkiyä tarixı häm mädäniyatı däreslären birä. Andağı ğalimnär belän tanışa, kitapxanälärendä ğıyl’mi êzlänülär alıp bara.
2008-2011nçe yıllar arasında Qırğızstan-Törkiyä Manas universitetında Ädäbiyat fakul’tetınıñ tarix bülegendä belem birä. 19-20nçe yöz törki dönya tarixı belgeçlege ölkäsendä täcribä qazana.
İsmäğıyl’ Türkoğlu bezgä üzeneñ küp qırlı yazmaları häm kitapları, tarix fänen tiränten öyränü häm uqıtu ölkäsendäge xezmätläre belän dä, mäqalälär avtorı bularaq ta tanış. Küp kenä simpoziumnarda, ğıyl’mi konferenŝiyälärdä qatnaşqan häm çığış yasağan tarixçı-ğalim İsmäğıyl’ Türkoğlu xäzerge waqıtta İstanbul şähärendäge Mimar Sinan isemendäge Sınlı sänğat’lär universitetınıñ Tarix bülegendä pedagogik fänni êşçänlek alıp bara.
Tarix fännäre doktorı İsmäğıyl’ Türkoğlu tatar häm rus tellären dä üzläşterä häm bu tellärdä dä irken aralaşa. Anıñ yazğan ğıyl’mi xezmätläreneñ baytaq öleşe dä xalqıbıznıñ kürenekle şäxesläre belän bäyle. Ğalim icatında da, xalqıbıznıñ kiçergän ğasırlarnıñ olı häm qarşılıqlı waqıyğalarğa bay bulğanlığı bäxässez, älbättä. Mäğ’lüm bulğança, İsmäğıyl’ Türkoğlunıñ berençe fänni xezmätläreneñ berse dä mädäni xäyatebezdäge, bäxässez, olı şäxeslärneñ berse - böyek fiker iyäse, din häm cämäğat’ êşleklese, ädip wä pedagog, jurnalist häm möxärrir, ğacäep kiñ qolaçlı tarixçı ğalim Rizaêtdin Fäxreddinğa bağışlana. Yäş’ ğalimneñ bu xezmäte menä şul yaña däwer tarixi fikerebezneñ iñ kürenekle istäleklärennän berseder dip äytergä bula.
Kürenekle tatar ğalime, däwlät êşleklese Yosıf Aqçuranıñ tatar matbuğatında 1908-1912nçe yıllar arasında basılğan mäqaläläre törek telendä kitap bulıp basıla. Cıyıntıq “Sörgennän İstanbulğa Darulxiläfät (Xälifälek) mäktübläre” dip atala. Anı basmağa tarix fännäre doktorı, ğalim İsmäğıyl’ Türkoğlu äzerlägän.
Cıyıntıq avtorı İsmäğıyl’ Türkoğlu kereş süzendä Aqçura fikerläreneñ yaña törek cömhüriyäte qorılışına täêsir itüen assızıqlağan.
İsmäğıyl’ Türkoğlu Yosıf Aqçuranıñ mäqalälären Qazanğa ğına tügel, Mäskäw, Sankt-Peterburg qalalarındağı arxivlarda da berniçä yıl êzlägän. Tekstlarnı ğaräpçä xäreflärdän Latin grafikasına küçergän, annarı törekçägä tärcemä itep, kitapqa tuplağan, dip belderä “Tatar-inform” agentlığınıñ Törkiyädäge xäbärçese Ruşaniyä Altay.
Yomğaq yasap şunı äytäsebez kilä: Ğıylem - dönya suqırlığınnan häm axirät ğazabınnan qotqaruçı nur. Ğıylem - aulaqta serdäş, duslar xozurında zinnät häm doşmannarğa qarşı ütken qoral. Oluğ ğalimnärebezdän Rizaêddin Fäxreddin, Ğabdräşit İbrahim, İsmäğıyl’ Gaspralı, Yosıf Aqçura kebek şäxeslärebezneñ mirasın barlap, centekläp öyrängän häm bu xäzinäne küñel türenä urnaştıra alğan tirän belemle, zamandaşları arasında abruy qazanğan ğalim İsmäğıyl’ Türkoğlunıñ ğıyl’mi êşçänlege bolar belän genä çiklänmi. Bez anıñ bu ölkädäge xezmätlären aldağı yazmalarıbızda da çağıldırırğa tırışırbız.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1) https://mimarsinan.academia.adu>i...
İsmail Türkoğlu/Mimar Sinan Fine Arts University-Academia.edu
2) https://tatar-inform.tatar>2019/03/12
Ruşaniyä Altay.”Yosıf Aqçuranıñ tatar matbuğatındağı säyäsi mäqaläläre.12.032019
3) istanbulkirim.org<14-10-2016-doc…
“14.10.2016 Doç.Dr.İsmail Türkoğlu ile CUMA…”
